భగవద్గీత: పన్నెండవ రోజు - అధ్యాయం 12: భక్తి యోగం
పదకొండవ అధ్యాయంలో శ్రీకృష్ణుని అనంతమైన, భయంకరమైన విశ్వరూపాన్ని చూసిన అర్జునుడు ఆశ్చర్యంతో, భయంతో, భక్తితో నిండిపోయాడు. ఆ విశ్వరూపాన్ని "కేవలం అనన్యమైన భక్తితో మాత్రమే చూడగలవు" అని శ్రీకృష్ణుడు స్పష్టం చేశాడు. ఆ మాట విన్న తర్వాత, అర్జునుడి మనసులో ఒక సహజమైన, అత్యంత ముఖ్యమైన ప్రశ్న ఉదయించింది. ఆ ప్రశ్నతోనే ఈ పన్నెండవ అధ్యాయం, "భక్తి యోగం" ప్రారంభమవుతుంది.
భగవద్గీతలోని 18 అధ్యాయాలలో ఇది చాలా చిన్న అధ్యాయం (కేవలం 20 శ్లోకాలు), కానీ ఇది అత్యంత మధురమైనది మరియు ఆచరణాత్మకమైనది. జ్ఞాన, కర్మ మార్గాల క్లిష్టతను పక్కన పెట్టి, సరళమైన, శక్తివంతమైన భక్తి మార్గం యొక్క గొప్పతనాన్ని ఈ అధ్యాయం మనకు చూపిస్తుంది. భగవంతుడిని ఎలా ప్రేమించాలి? ఆయనకు ఇష్టమైన భక్తుడు ఎలా ఉండాలి? అనే ప్రశ్నలకు ఇది నేరుగా సమాధానమిస్తుంది.
అర్జునుడి ప్రశ్న: సగుణమా, నిర్గుణమా? ఏది ఉత్తమం?
అర్జునుడు శ్రీకృష్ణుడిని సూటిగా ఇలా అడిగాడు: "కృష్ణా! భక్తులు రెండు రకాలుగా ఉన్నారు. కొందరు, నాలాగే, నిన్ను నీ దివ్యమైన, సుందరమైన రూపంలో (సగుణ రూపం - వ్యక్తిగత దేవుడు) ఎల్లప్పుడూ శ్రద్ధతో ఆరాధిస్తారు. మరికొందరు, ఇంద్రియాలను నిగ్రహించి, సర్వత్రా వ్యాపించి ఉన్న, కంటికి కనిపించని, నాశనం లేని, రూపం లేని 'అవ్యక్త పరబ్రహ్మ' తత్వాన్ని (నిర్గుణ రూపం) ఉపాసిస్తారు. ఈ రెండు రకాల యోగులలో ఎవరు శ్రేష్ఠులు? (ఏవం సతతయుక్తా యే... తేషాం కే యోగవిత్తమాః?)" ఇది తాత్విక ప్రపంచంలోని అతి పెద్ద ప్రశ్న. దేవుడిని ఒక వ్యక్తిగా ప్రేమించాలా, లేక సర్వవ్యాప్తమైన శక్తిగా ధ్యానించాలా? అర్జునుడు ఈ గందరగోళాన్ని పరిష్కరించమని కోరాడు.
శ్రీకృష్ణుడి స్పష్టమైన సమాధానం: సగుణ మార్గమే సులభం, శ్రేష్ఠం
అర్జునుడి ప్రశ్నకు శ్రీకృష్ణుడు ఏమాత్రం దాచుకోకుండా, చాలా స్పష్టమైన సమాధానం ఇచ్చాడు. "అర్జునా! ఎవరైతే తమ మనసును నా యందే సంపూర్ణంగా లగ్నం చేసి, నన్నే పరమగమ్యంగా భావించి, అచంచలమైన, అత్యున్నతమైన శ్రద్ధతో నన్ను ఆరాధిస్తారో, వారే నా దృష్టిలో అత్యంత శ్రేష్ఠులైన యోగులు (తే మే యుక్తతమా మతాః)." అంటే, తన వ్యక్తిగత రూపాన్ని ప్రేమించే భక్తుడికే కృష్ణుడు మొదటి స్థానం ఇచ్చాడు.
అయితే, నిర్గుణ మార్గాన్ని ఆయన కొట్టిపారేయలేదు. "ఎవరైతే ఇంద్రియాలను పూర్తిగా నిగ్రహించి, సర్వత్రా సమబుద్ధి కలిగి, రూపం లేని, నాశనం లేని బ్రహ్మ తత్వాన్ని ధ్యానిస్తారో, వారు కూడా నన్నే పొందుతారు. అందులో సందేహం లేదు." కానీ, ఆ మార్గంలో ఉన్న ఒక ఆచరణాత్మకమైన కష్టాన్ని శ్రీకృష్ణుడు వెంటనే వివరించాడు. క్లేశోऽధికతరస్తేషాం అవ్యక్తాసక్తచేతసామ్ - "రూపం లేని అవ్యక్త తత్వంపై మనసును లగ్నం చేయడం అనేది దేహధారులకు (శరీరంతో ఉన్న జీవులకు) అత్యంత కష్టతరం (క్లేశః అధికతరః). ఆ మార్గంలో గమ్యాన్ని చేరడం చాలా శ్రమతో కూడుకున్నది." ఒక రూపం లేనిదానిపై మనసును నిలపడం కంటే, కళ్ళకు కనిపించే, మనసును ఆకర్షించే భగవంతుని దివ్య రూపాన్ని ప్రేమించడం చాలా సులభం, సహజం అని కృష్ణుడు స్పష్టం చేశాడు.
భక్తుడికి భగవంతుని అభయం: "నేనే నిన్ను ఉద్ధరిస్తాను!"
సగుణ మార్గం ఎందుకు అంత గొప్పదో వివరిస్తూ, శ్రీకృష్ణుడు భగవద్గీతలోనే అత్యంత గొప్ప, భరోసానిచ్చే వాగ్దానాన్ని చేస్తాడు. ఇది భక్తి యోగానికి గుండెకాయ వంటిది.
"యే తు సర్వాణి కర్మాణి మయి సంన్యస్య మత్పరాః |
అనన్యేనైవ యోగేన మాం ధ్యాయన్త ఉపాసతే ||"
"తేషామహం సముద్ధర్తా మృత్యుసంసారసాగరాత్ |
భవామి న చిరాత్పార్థ మయ్యావేశితచేతసామ్ ||"
అనగా, "అర్జునా! ఎవరైతే తమ సమస్త కర్మలను నాకే సమర్పించి, నన్నే పరమగమ్యంగా భావించి, అనన్యమైన భక్తితో నన్నే ధ్యానిస్తూ, ఉపాసిస్తారో... అలా తమ మనసును పూర్తిగా నా యందే లగ్నం చేసిన వారిని, నేను ఈ మృత్యురూపమైన సంసార సాగరం నుండి స్వయంగా, శీఘ్రంగా ఉద్ధరిస్తాను (అహం సముద్ధర్తా)." ఇది మామూలు హామీ కాదు. ఇతర యోగ మార్గాలలో సాధకుడే స్వయంగా కష్టపడి ఈదాలి. కానీ భక్తి మార్గంలో, భక్తుడు కేవలం భగవంతుడిపై మనసు లగ్నం చేస్తే చాలు, ఆ భగవంతుడే స్వయంగా వచ్చి, తన భక్తుడిని చేయి పట్టుకుని ఈ సంసార సాగరం నుండి పైకి లేపుతానని (ఉద్ధరిస్తానని) మాట ఇస్తున్నాడు.
భక్తి సాధనలోని నాలుగు మెట్లు (The Ladder of Devotion)
భగవంతునిపై మనసు లగ్నం చేయడం అందరికీ ఒకే స్థాయిలో సాధ్యం కాకపోవచ్చు. అందుకే, శ్రీకృష్ణుడు ఒక దయగల గురువులా, భక్తి సాధనలో ఒక "మెట్ల" (Ladder of Devotion) పద్ధతిని సూచిస్తాడు.
మెట్టు 1 (ఉత్తమం): మనసును, బుద్ధిని నా యందే లగ్నం చెయ్యి
"అర్జునా! నీ మనసును నా యందే స్థిరంగా ఉంచు. నీ బుద్ధిని నాకే అర్పించు. అలా చేస్తే, మరణం తర్వాత నువ్వు నాలోనే నివసిస్తావు (నన్నే పొందుతావు). ఇందులో ఎటువంటి సందేహం లేదు." ఇది అత్యున్నత స్థితి. ఆలోచన, నిర్ణయం రెండూ భగవంతుడికే అంకితం చేయడం.
మెట్టు 2 (సాధన): అభ్యాస యోగంతో నన్ను చేరుకో
"ఒకవేళ నీ మనసును నాపై స్థిరంగా నిలపలేకపోతే (న శక్నోషి... స్థిరమ్), అప్పుడు 'అభ్యాస యోగం' ద్వారా నన్ను పొందడానికి ప్రయత్నించు." అంటే, మనసు పక్కకు వెళ్లిన ప్రతిసారీ, దానిని ఓపికగా మళ్ళీ వెనక్కి తెచ్చి భగవంతుని నామంపై, రూపంపై నిలపడానికి నిరంతరం సాధన చేయడం.
మెట్టు 3 (కర్మ): నా కోసమే పనులు చెయ్యి
"ఒకవేళ ఈ అభ్యాసం చేయడం కూడా నీకు కష్టంగా అనిపిస్తే, మత్కర్మపరమో భవ - నువ్వు చేసే ప్రతి పనినీ నా కోసమే చేస్తున్నాననే భావనతో చెయ్యి." నీ ఉద్యోగాన్ని, నీ ఇంటి పనిని, నీ బాధ్యతలను... "ఇది నేను కృష్ణుడి సేవగా చేస్తున్నాను" అనే భావనతో చేయడం ద్వారా కూడా నన్ను పొందగలవు.
మెట్టు 4 (త్యాగం): కర్మ ఫలాలను వదిలిపెట్టు
"ఒకవేళ పై మూడు కూడా చేయలేకపోతే, అప్పుడు సర్వకర్మఫలత్యాగం చెయ్యి." అంటే, చేసే పనుల ఫలితాలపై ఆశను, అధికారాన్ని పూర్తిగా వదిలిపెట్టు. ఇది కర్మ యోగ మార్గం. ఈ విధంగా ఫలత్యాగం చేయడం వలన, నీకు తక్షణమే మానసిక శాంతి లభిస్తుంది (త్యాగాచ్ఛాంతిరనంతరమ్). ఎందుకంటే, శాంతి లేకపోవడానికి కారణం కోరికలు, ఫలితాలపై ఆశే. ఆ ఆశను వదిలేస్తే, శాంతి దానంతట అదే వస్తుంది.
కృష్ణుడికి అత్యంత ప్రియమైన భక్తుడు - మీలో ఈ లక్షణాలు ఉన్నాయా?
ఈ అధ్యాయానికి ముగింపుగా, శ్రీకృష్ణుడు తనకు ఎటువంటి భక్తుడు అత్యంత ప్రియుడో (అతీవ మే ప్రియః) ఒక అద్భుతమైన జాబితాను ఇస్తాడు. ఇది ప్రతి సాధకుడికీ ఒక ఆదర్శవంతమైన మార్గదర్శి.
ద్వేషం, అహంకారం లేనివాడు
అద్వేష్టా సర్వభూతానాం - ఏ ప్రాణి పట్ల ద్వేషం లేనివాడు.
మైత్రః కరుణ ఏవ చ - అందరి పట్ల స్నేహభావంతో, కరుణతో ఉండేవాడు.
నిర్మమో నిరహంకారః - 'నాది' అనే మమకారం, 'నేను' అనే అహంకారం లేనివాడు.
సమదుఃఖసుఖః క్షమీ - సుఖదుఃఖాలను సమానంగా స్వీకరించేవాడు, క్షమాగుణం కలవాడు.
ఎల్లప్పుడూ సంతృప్తితో, స్థిరమైన మనసుతో ఉన్నవాడు
సంతుష్టః సతతం యోగీ - లభించినదానితో ఎల్లప్పుడూ సంతృప్తిగా ఉండేవాడు.
యతాత్మా దృఢనిశ్చయః - మనసును అదుపులో ఉంచుకుని, దృఢమైన నిశ్చయం కలవాడు.
మయ్యర్పితమనోబుద్ధిః - తన మనసును, బుద్ధిని నాకే అర్పించినవాడు. అటువంటి నా భక్తుడు నాకు ప్రియుడు (స మే ప్రియః).
లోకాన్ని, లోకం తనను కదిలించలేనివాడు
యస్మాన్నోద్విజతే లోకః లోకాన్నోద్విజతే చ యః - ఎవరి వలన లోకానికి భయం (కలత) కలుగదో, ఎవరైతే లోకం వలన భయపడడో (కలత చెందడో).
హర్షామర్షభయోద్వేగైర్ముక్తః - మితిమీరిన సంతోషం, అసూయ, భయం, ఆందోళనల నుండి విముక్తుడైనవాడు నాకు ప్రియుడు.
శత్రువు, మిత్రుడు, పొగడ్త, తెగడ్తలను సమంగా చూసేవాడు
అనపేక్షః శుచిర్దక్షః - దేనిపైనా ఆధారపడనివాడు, బాహ్యంగా, అంతర్గతంగా శుచిగా (పవిత్రంగా) ఉండేవాడు, తన పనిలో నైపుణ్యం కలవాడు.
సమః శత్రౌ చ మిత్రే చ - శత్రువు, మిత్రుల పట్ల సమభావంతో ఉండేవాడు.
తథా మానావమానయోః - మాన అవమానాలను ఒకేలా స్వీకరించేవాడు.
తుల్యనిందాస్తుతిర్మౌనీ - తనను పొగిడినా, తిట్టినా చలించనివాడు, మితభాషి (అవసరమైనంతే మాట్లాడేవాడు).
అనికేతః స్థిరమతిః - ఒకచోట అని స్థిరమైన నివాసంపై మమకారం లేనివాడు, స్థిరమైన బుద్ధి కలవాడు.
పన్నెండవ అధ్యాయం, భక్తి యోగం, ఒక చిన్న అధ్యాయమే అయినా, ఇది గీత యొక్క సారాన్ని మనకు అందిస్తుంది. ఇది సగుణ, నిర్గుణ ఆరాధనల మధ్య ఉన్న గందరగోళాన్ని పరిష్కరిస్తుంది. మనలాంటి సాధారణ దేహధారులకు, రూపం లేనిదానిని ధ్యానించడం కంటే, ప్రేమించడానికి, సేవించడానికి ఒక రూపం ఉన్న సగుణ భక్తి మార్గమే సులభమైనదని, శ్రేష్ఠమైనదని స్పష్టం చేస్తుంది. అన్నిటికంటే ముఖ్యంగా, భక్తుడిని ఈ సంసార సాగరం నుండి తానే స్వయంగా ఉద్ధరిస్తానని భగవంతుడు గొప్ప వాగ్దానాన్ని ఇస్తాడు. చివరగా, ద్వేషం, అహంకారం, కోరికలు లేని, అందరినీ ప్రేమించే, సమబుద్ధి కలిగిన భక్తుడు తనకు అత్యంత ప్రియుడని (అతీవ మే ప్రియాః) ప్రకటించడంతో ఈ అధ్యాయాన్ని ముగిస్తాడు. ఈ లక్షణాలే మనం అలవర్చుకోవాల్సిన నిజమైన ఆస్తి.
భగవంతుని "నేనే ఉద్ధరిస్తాను" అనే వాగ్దానం మీకు ఎంత భరోసాని ఇస్తుంది? శ్రీకృష్ణుడు చెప్పిన భక్తుని లక్షణాలలో మిమ్మల్ని ఏది ఎక్కువగా ఆకర్షించింది? మీ అభిప్రాయాలను క్రింద కామెంట్స్ రూపంలో పంచుకోండి. ఈ మధురమైన జ్ఞానాన్ని మీ ఆత్మీయులతో షేర్ చేయండి.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
1. సగుణ ఆరాధన, నిర్గుణ ఆరాధనలలో ఏది గొప్పది?
జ: శ్రీకృష్ణుడి ప్రకారం, రెండూ ఒకే గమ్యానికి (మోక్షానికి) చేర్చినా, సగుణ ఆరాధన (రూపంతో ఉన్న భగవంతుడిని ప్రేమించడం) దేహధారులకు చాలా సులభమైనది మరియు శ్రేష్ఠమైనది (యుక్తతమా). నిర్గుణ ఆరాధన (రూపం లేనిదానిని ధ్యానించడం) చాలా కష్టతరమైనది (క్లేశః అధికతరః).
2. భక్తి యోగం యొక్క ముఖ్య వాగ్దానం ఏమిటి?
జ: "ఎవరైతే అనన్యమైన భక్తితో నన్నే ఆశ్రయిస్తారో, వారిని ఈ మృత్యురూపమైన సంసార సాగరం నుండి నేనే స్వయంగా, శీఘ్రంగా ఉద్ధరిస్తాను (తేషామహం సముద్ధర్తా)." ఇది భక్తి యోగంలోని గొప్ప అభయం.
3. భక్తి యోగానికి, కర్మ యోగానికి తేడా ఏమిటి?
జ: కర్మ యోగం కర్మఫలత్యాగం (పని యొక్క ఫలాన్ని వదిలివేయడం)పై ఆధారపడి ఉంటుంది. భక్తి యోగం కర్మ సమర్పణం (పనిని, దాని ఫలాన్ని రెండింటినీ భగవంతుడికే అర్పించడం)పై ఆధారపడి ఉంటుంది. కర్మ యోగం శాంతిని ఇస్తే, భక్తి యోగం శాంతితో పాటు భగవంతుని అనుగ్రహాన్ని, ఉద్ధరణను కూడా ఇస్తుంది.
4. కృష్ణుడికి ప్రియమైన భక్తుడిగా మారాలంటే అన్నీ వదిలేయాలా?
జ: వదిలేయాల్సింది వస్తువులను, ఇల్లు, ఉద్యోగం కాదు. వదిలేయాల్సింది వాటిపై ఉన్న అహంకారాన్ని ('నేను'), మమకారాన్ని ('నాది'), ద్వేషాన్ని, మరియు ఫలితంపై ఆశను. ఈ లక్షణాలను అలవర్చుకుంటూ తమ కర్తవ్యాన్ని నిర్వర్తించే గృహస్థుడు కూడా భగవంతునికి అత్యంత ప్రియుడు కావచ్చు.
