మన ఆధ్యాత్మిక కథల మాలలో పదమూడవ కథను తెలుసుకుందాం. ఎన్ని కష్టాలు ఎదురైనా, ప్రాణాలను సైతం పణంగా పెట్టి సత్యానికి కట్టుబడిన హరిశ్చంద్రుని అద్భుతమైన గాథను ఇప్పుడు విందాం.
కథ: పూర్వం సూర్యవంశంలో హరిశ్చంద్రుడు అనే ఒక సత్యసంధుడైన చక్రవర్తి ఉండేవాడు. ఆయన తన సత్యవాక్పరిపాలనకు, ధర్మనిరతికి ముల్లోకాల్లోనూ ప్రసిద్ధి చెందాడు. ఆయన భార్య చంద్రమతి (శైబ్య), కుమారుడు లోహితాస్యుడు.
ఒకరోజు విశ్వామిత్రుడు అనే మహర్షి, హరిశ్చంద్రుని సత్యసంధతను పరీక్షించాలని నిశ్చయించుకున్నాడు. ఆయన ఒక నాటకం ఆడి, హరిశ్చంద్రుని వద్ద ఉన్న సర్వస్వాన్ని దానంగా కోరాడు. తన రాజ్యమంతా దానం ఇచ్చి, ఖాళీ చేతులతో రాజభవనం నుండి బయటకు వస్తున్న హరిశ్చంద్రుని వద్దకు వచ్చి, "రాజా! దానంగా ఇచ్చావని వెళ్ళిపోతున్నావు కానీ, నా గురుదక్షిణగా ఒక వెయ్యి వరహాలు ఇవ్వాలి. అవి నాకు వెంటనే కావాలి," అని అడిగాడు.
తన వద్ద ధనమేమీ లేకపోవడంతో, హరిశ్చంద్రుడు విశ్వామిత్రునికి గురుదక్షిణ ఇవ్వడానికి మూడు నెలల గడువు అడిగాడు. మహర్షి అందుకు అంగీకరించాడు.
ధనార్జన కోసం హరిశ్చంద్రుడు తన భార్యాపిల్లలతో కలిసి కాశీ నగరానికి వెళ్ళాడు. అక్కడ ఆయనకు దానం అడిగే అధికారం లేదు, ఎందుకంటే ఆయనకు ఎవరూ ఏమీ ఇవ్వడానికి మిగలలేదు. గురుదక్షిణ చెల్లించాలనే పట్టుదలతో, హరిశ్చంద్రుడు తన భార్య చంద్రమతిని, కుమారుడు లోహితాస్యుడిని విక్రమసింహుడు అనే ఒక ధనవంతుడైన బ్రాహ్మణుడికి అమ్మివేశాడు. వచ్చిన డబ్బులో కొంత భాగాన్ని విశ్వామిత్రునికి చెల్లించాడు.
మిగిలిన గురుదక్షిణ కోసం, హరిశ్చంద్రుడు తనే స్వయంగా తనను తాను వీరబాహువు అనే ఒక శ్మశాన పాలకుడికి బానిసగా అమ్ముకున్నాడు. అలా తన సర్వస్వాన్ని, కన్నవారిని అమ్మి, చివరకు తను కూడా ఒక శ్మశానంలో కాటికాపరిగా పనిచేస్తూ గురుదక్షిణ చెల్లించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాడు. శ్మశానంలో ఎవరైనా చనిపోతే, దహన సంస్కారాలకు రుసుము వసూలు చేసి, అది తన యజమాని వీరబాహువుకు ఇచ్చేవాడు.
ఇదే సమయంలో, ఒకరోజు పాము కాటుతో లోహితాస్యుడు మరణించాడు. తన కుమారుడి మృతదేహాన్ని తీసుకుని, చంద్రమతి శ్మశానానికి వచ్చింది. చీకట్లో, కన్నీటితో ఆమె ముఖాన్ని సరిగా చూడలేని హరిశ్చంద్రుడు, దహన సంస్కారాల కోసం రుసుము అడిగాడు.
చంద్రమతి తన వద్ద ఉన్న చీర కొంగులో ఉన్న చిన్న మొత్తాన్ని ఇచ్చి, తన కొడుకును దహనం చేయమని బ్రతిమాలింది. ఆ చీకట్లో, ఆ దుఃఖంలో వారిద్దరూ ఒకరినొకరు గుర్తుపట్టలేకపోయారు. హరిశ్చంద్రుడు, "రుసుము పూర్తిగా చెల్లించకపోతే, రాజుగారు నిన్ను కూడా శిక్షిస్తారు," అన్నాడు.
అప్పుడు చంద్రమతి తన చీర కొంగును చింపి, దానిలో సగం ఇచ్చి, "నాకు ఇక ఏమీ లేదు స్వామీ! నా ప్రాణం పోయినా పర్వాలేదు కానీ, నా కొడుకును దహనం చేయి," అని ఏడుస్తూ బ్రతిమాలింది. ఆ చీర కొంగు, ఆమె మాటలు విని హరిశ్చంద్రుడు ఆమెను గుర్తుపట్టాడు. తన భార్యాపిల్లల దుస్థితిని చూసి గుండె పగిలేలా విలపించాడు.
కానీ, తన యజమాని ఆజ్ఞను ధిక్కరించి, రుసుము లేకుండా దహనం చేయలేనని చెప్పాడు. తన కొడుకు శవాన్ని అక్కున చేర్చుకుని, భార్యతో కలిసి శ్మశానంలోనే నిద్రపోయాడు.
హరిశ్చంద్రుని ధర్మనిరతికి, సత్యవాక్పరిపాలనకు దేవతలందరూ ఆశ్చర్యపోయారు. ఈ పరీక్షకు అంతిమ ఘట్టం చేరుకుందని భావించిన విశ్వామిత్రుడు, స్వయంగా దేవుళ్ళతో కలిసి అక్కడికి వచ్చాడు.
విశ్వామిత్రుడు అక్కడ ప్రత్యక్షమై, "హరిశ్చంద్రా! నీ సత్యసంధతకు నేను ప్రసన్నుడనయ్యాను. నువ్వు అన్ని పరీక్షలలో నెగ్గావు," అని ప్రశంసించాడు. వెంటనే లోహితాస్యుడు తిరిగి ప్రాణాలతో లేచాడు. చంద్రమతి, హరిశ్చంద్రుడు తమ బానిసత్వం నుండి విముక్తులయ్యారు. విశ్వామిత్రుడు వారికి తిరిగి రాజ్యాన్ని అప్పగించి, శాశ్వత కీర్తి ప్రతిష్టలు లభిస్తాయని ఆశీర్వదించాడు.
నీతి: సత్యం పలకడం ఎంత కష్టమైనా, దానిని వీడకూడదు. సత్యానికి, ధర్మానికి కట్టుబడిన వారికి ఎంతటి కష్టాలు వచ్చినా, చివరికి విజయం, కీర్తి తప్పక లభిస్తాయి.
ముగింపు : హరిశ్చంద్రుని కథ సత్యానికి ఉన్న అపారమైన శక్తిని నిరూపిస్తుంది. ఒక రాజుగా, భర్తగా, తండ్రిగా ఆయన అనుభవించిన బాధ వర్ణనాతీతం. అయినా సత్యం అనే తన నిబద్ధతను ఆయన ఎన్నడూ వీడలేదు. ఎన్ని పరీక్షలు వచ్చినా, సత్యం వైపు నిలబడినవారిని చివరికి దైవమే ఆదుకుంటుందని, వారి కీర్తి అజరామరంగా నిలిచిపోతుందని ఈ కథ మనకు బోధిస్తుంది.
సత్యనిరతికి ప్రతీకగా నిలిచిన ఈ కథ మీలో స్ఫూర్తిని నింపిందని ఆశిస్తున్నాము. రేపు పద్నాలుగో రోజు కథలో, ఆత్మజ్ఞానం కోసం యమధర్మరాజును సైతం ప్రశ్నించిన "నచికేతుని ఆత్మజ్ఞానం" గురించి తెలుసుకుందాం. మళ్ళీ రేపు కలుద్దాం!
