భగవద్గీత: పదిహేడవ రోజు - అధ్యాయం 17: శ్రద్ధాత్రయ విభాగ యోగం
పదహారవ అధ్యాయం చివరలో శ్రీకృష్ణుడు ఒక కీలకమైన విషయాన్ని స్పష్టం చేశాడు: "ఎవరైతే శాస్త్ర విధిని వదిలిపెట్టి, తమ ఇష్టానుసారం, కోరికల ప్రేరణతో ప్రవర్తిస్తారో, వారు సిద్ధిని, సుఖాన్ని, లేదా మోక్షాన్ని పొందలేరు" (న స సిద్ధిమవాప్నోతి...). ఈ మాట విన్న తర్వాత, ఆచరణాత్మకమైన సందేహాలకు నెలవైన అర్జునుడికి మరో ముఖ్యమైన ప్రశ్న ఉదయించింది. ఆ ప్రశ్నతోనే ఈ పదిహేడవ అధ్యాయం, "శ్రద్ధాత్రయ విభాగ యోగం" ప్రారంభమవుతుంది. "శ్రద్ధా-త్రయ" అంటే "మూడు రకాల శ్రద్ధ". మన నమ్మకం, మన విశ్వాసం కూడా ఒకేలా ఉండదని, అది కూడా మూడు గుణాల (సత్వ, రజో, తమస్) ఆధారంగా విభజించబడి ఉంటుందని ఈ అధ్యాయం వివరిస్తుంది. ఇది మనల్ని మనం అర్థం చేసుకోవడానికి ఒక అద్భుతమైన అద్దం లాంటిది. మన ఆహారపు అలవాట్లు, మనం చేసే పూజలు, మన దానధర్మాలు... చివరకు మన నమ్మకం కూడా ఏ గుణానికి చెందినదో ఈ అధ్యాయం స్పష్టంగా విశ్లేషిస్తుంది.
అర్జునుడి సందేహం - శాస్త్రం తెలియకపోయినా "శ్రద్ధ" ఉంటే?
అర్జునుడు శ్రీకృష్ణుడిని ఇలా అడిగాడు: "కృష్ణా! శాస్త్ర విధిని వదిలిపెట్టమన్నావు సరే. కానీ, లోకంలో చాలా మందికి శాస్త్రాలు తెలియకపోవచ్చు. వారు శాస్త్ర విధిని పాటించకపోయినా, ఏదో ఒక నమ్మకంతో, 'శ్రద్ధ'తో యజ్ఞాలు, పూజలు చేస్తుంటారు కదా! మరి వారి గతి ఏమిటి? వారి స్థితి సాత్వికమా? రాజసికమా? లేక తామసికమా?" ఇది చాలా ముఖ్యమైన ప్రశ్న. శాస్త్రం తెలియని అమాయకులైన భక్తుల పరిస్థితి ఏమిటని అర్జునుడి ఆవేదన. వారు చేసే పూజలకు, వారి నమ్మకానికి విలువ లేదా? వారు ఏ గుణానికి చెందుతారు? ఈ ప్రశ్న మనందరిలో చాలా మందికి వస్తుంది. దీనికి శ్రీకృష్ణుడు అద్భుతమైన, శాస్త్రీయమైన సమాధానం ఇస్తాడు.
"మనిషి తన శ్రద్ధా స్వరూపుడు" - మూడు రకాల శ్రద్ధ
శ్రీకృష్ణుడు సమాధానమిస్తూ, "అర్జునా! మనుషులలో శ్రద్ధ అనేది వారి స్వభావాన్ని బట్టి, పూర్వజన్మ సంస్కారాలను బట్టి మూడు రకాలుగా ఉంటుంది - సాత్విక శ్రద్ధ, రాజసిక శ్రద్ధ, మరియు తామసిక శ్రద్ధ." అని అన్నాడు. "శ్రద్ధామయోऽయం పురుషో యో యచ్ఛ్రద్ధః స ఏవ సః ||" "మనిషి తన శ్రద్ధా స్వరూపుడు. ఎవడి శ్రద్ధ ఎలా ఉంటుందో, వాడి వ్యక్తిత్వం కూడా అలాగే ఉంటుంది." ఇది గీతలోని ఒక మహా వాక్యం. మన నమ్మకాలే మనల్ని నిర్మిస్తాయి.
- సాత్విక శ్రద్ధ: సత్వ గుణం గలవారు దేవతలను (ఇంద్రుడు, సూర్యుడు, విష్ణువు వంటి) ఆరాధిస్తారు. వారి పూజలో శాంతం, స్వచ్ఛత, లోక కళ్యాణ కాంక్ష ఉంటాయి.
- రాజసిక శ్రద్ధ: రజో గుణం గలవారు యక్షులను, రాక్షసులను ఆరాధిస్తారు. వీరి పూజలో ఆర్భాటం, కోరికలు, బలం, అధికారం, సంపద వంటి వాటిపై ఆసక్తి ప్రబలంగా ఉంటుంది.
- తామసిక శ్రద్ధ: తమో గుణం గలవారు ప్రేతాలను, భూత గణాలను (దయ్యాలు, నీచ శక్తులు) ఆరాధిస్తారు. వారి పూజలో హింస, మూఢనమ్మకాలు, ఇతరులకు కీడు చేయాలనే తపన ఉంటాయి. ఈ విధంగా, మనం పూజించే దేవుడిని బట్టే మన గుణం ఏమిటో చెప్పవచ్చని కృష్ణుడు సూచిస్తున్నాడు.
ఆహారంలోని మూడు రకాలు - మీ స్వభావానికి అద్దం
శ్రీకృష్ణుడు ఇక్కడ మన గుణాలను విశ్లేషించడానికి మొట్టమొదట "ఆహారం" గురించి చెబుతాడు. ఎందుకంటే, "మనం తినే ఆహారమే మన మనసును, మన స్వభావాన్ని తయారు చేస్తుంది". "అన్నం ఎలాంటిదో, మనసు అలాంటిది" అనేది శాస్త్ర వాక్యం.
సాత్విక ఆహారం (Sattvic Food)
యుఃసత్త్వబలారోగ్యసుఖప్రీతివివర్ధనాః - ఆయుష్షు, సత్వ గుణం, బలం, ఆరోగ్యం, సుఖం, మరియు ప్రీతిని (సంతోషాన్ని) పెంచే ఆహారం సాత్వికం. ఇవి రస్యాః (రసవంతమైనవి), స్నిగ్ధాః (కొవ్వు/జిడ్డు కలిగినవి, ఉదా: నెయ్యి, పాలు), స్థిరాః (శరీరంలో శక్తిని నిలబెట్టేవి), హృదయాః (చూడటానికి, తినడానికి ఇంపైనవి). ఉదాహరణకు, తాజా పండ్లు, కూరగాయలు, పాలు, నెయ్యి, తృణధాన్యాలు, తేనె వంటివి. ఈ ఆహారం మనసును ప్రశాంతంగా, ఏకాగ్రంగా ఉంచుతుంది.
రాజసిక ఆహారం (Rajasic Food)
కట్వమ్లలవణాత్యుష్ణతీక్ష్ణరూక్షవిదాహినః - మితిమీరిన చేదు (కటు), పులుపు (ఆమ్ల), ఉప్పు (లవణ), వేడి (అత్యుష్ణ), కారం (తీక్ష్ణ), పొడిగా ఉండేవి (రూక్ష), మరియు మంట పుట్టించేవి (విదాహినః) రాజసిక ఆహారాలు. ఇవి దుఃఖశోకామయప్రదాన్ - దుఃఖాన్ని, శోకాన్ని, రోగాలను కలిగిస్తాయి. ఉదాహరణకు, అతిగా మసాలాలు, కారం, నూనె వేసిన కూరలు, ఊరగాయలు, కాఫీ, టీ, వేపుళ్లు. ఈ ఆహారం మనసును చంచలంగా, ఆందోళనగా, కోపంగా మారుస్తుంది.
తామసిక ఆహారం (Tamasic Food)
యాతయామం గతరసం పూతి పర్యుషితం చ యత్ - వండి చాలా సేపు అయిన ఆహారం (యాతయామం), రసం పోయినది (గతరసం), దుర్వాసన వచ్చేది (పూతి), చద్ది అన్నం/నిన్నటిది (పర్యుషితం), మరియు అపవిత్రమైనది (ఉచ్ఛిష్టం), తినకూడనిది (అమేధ్యం) తామసిక ఆహారం. ఉదాహరణకు, పాచిపోయిన ఆహారం, మాంసం, మద్యం, ఉల్లి, వెల్లుల్లి (ఇవి మనసును మందగింపజేస్తాయని శాస్త్రం చెబుతుంది), నిల్వ ఉంచిన, కుళ్లిన పదార్థాలు. ఈ ఆహారం మనసును బద్ధకంగా, నిద్రమత్తుగా, అజ్ఞానంగా మారుస్తుంది.
యజ్ఞంలోని మూడు రకాలు - ఆచరణలో భేదాలు
ఆహారం తర్వాత, శ్రీకృష్ణుడు మన ఆచరణలను విశ్లేషిస్తాడు. మొదటగా యజ్ఞం. (యజ్ఞం అంటే కేవలం హోమమే కాదు, మనం చేసే ప్రతి నిస్వార్థ సేవ, పూజ కూడా).
- సాత్విక యజ్ఞం: శాస్త్ర విధి ప్రకారం (
విధిదృష్టః), "నేను ఫలాన్ని ఆశించడం లేదు (అఫలాకాంక్షిభిః), ఇది నా కర్తవ్యం" అనే భావనతో, మనసును ఏకాగ్రంగా ఉంచి చేసే యజ్ఞం సాత్వికం. ఇది లోక కళ్యాణం కోసం చేసేది. - రాజసిక యజ్ఞం: ఫలాన్ని ఆశించి (
సంధాయ ఫలం) లేదా దంభం కోసం, గొప్ప ప్రదర్శన కోసం (దంభార్థమపి) చేసే యజ్ఞం రాజసికం. "నా గొప్పతనాన్ని నలుగురూ చూడాలి" అనే అహంకారంతో, ఆర్భాటంగా చేసే పూజలు, యాగాలు ఈ కోవకు చెందుతాయి. - తామసిక యజ్ఞం: శాస్త్ర విధిని పాటించకుండా (
విధిహీనమ్), మంత్రాలు లేకుండా, దక్షిణ (దానం) ఇవ్వకుండా, ముఖ్యంగా 'శ్రద్ధ' లేకపోయినా (అశ్రద్ధయా) చేసే యజ్ఞం తామసికం. ఇది కేవలం మూఢనమ్మకంతో లేదా భయంతో చేసేది.
తపస్సులోని మూడు రకాలు - శరీరం, వాక్కు, మనసు
'తపస్సు' (Austerity) అంటే శరీరాన్ని, మనసును నిగ్రహించుకోవడం. శ్రీకృష్ణుడు తపస్సును మూడు భాగాలుగా విభజించి, వాటిలో మళ్ళీ మూడు గుణాలను వివరిస్తాడు. మొదట, అసలైన సాత్విక తపస్సు అంటే ఏమిటో చూద్దాం.
- శారీరక తపస్సు (Austerity of the Body):
దేవద్విజగురుప్రాజ్ఞపూజనం- దేవతలను, బ్రాహ్మణులను, గురువులను, జ్ఞానులను పూజించడం.శౌచం(పవిత్రత),ఆర్జవం(నిజాయితీ, సూటిదనం),బ్రహ్చర్యం,అహింస- ఇవన్నీ శారీరక తపస్సు. - వాచిక తపస్సు (Austerity of Speech):
అనుద్వేగకరం వాక్యం- ఇతరులను కంగారు పెట్టని, బాధించని మాటలు.సత్యం(నిజం),ప్రియం(ఇంపైనది),హితం(మేలు చేసేది) అయిన మాటలు పలకడం. వేదాలను, శాస్త్రాలను అభ్యసించడం (స్వాధ్యాయాభ్యసనం) కూడా వాచిక తపస్సే. - మానసిక తపస్సు (Austerity of the Mind):
మనఃప్రసాదః(మనసును ప్రశాంతంగా, నిర్మలంగా ఉంచుకోవడం),సౌమ్యత్వం(సౌమ్య స్వభావం),మౌనం(మితంగా మాట్లాడటం, మనసును నిశ్శబ్దం చేయడం),ఆత్మవినిగ్రహః(ఆత్మ నిగ్రహం),భావసంశుద్ధిః(ఆలోచనలలో స్వచ్ఛత) - ఇవన్నీ మానసిక తపస్సు.
ఈ మూడు రకాల తపస్సులను...
- ఫలాపేక్ష లేకుండా, శ్రద్ధతో చేస్తే అది సాత్విక తపస్సు.
- గౌరవం, కీర్తి, పూజల కోసం, దంభంతో చేస్తే అది రాజసిక తపస్సు (ఇది అస్థిరమైనది).
- తనను తాను హింసించుకుంటూ (
పీడయా), లేదా ఇతరులను నాశనం చేయాలనే దురుద్దేశ్యంతో (ఉత్సాదనార్థం వా), మూఢ నమ్మకాలతో చేస్తే అది తామసిక తపస్సు.
దానంలోని మూడు రకాలు - ఇచ్చే విధానంలో తేడా
మనం చేసే దానధర్మాలలో కూడా ఈ మూడు గుణాలు కనిపిస్తాయి.
- సాత్విక దానం:
దాతవ్యమితి- "ఇవ్వడం నా కర్తవ్యం" అనే భావనతో,అనుపకారిణే- తిరిగి మనకు ఏ ఉపకారమూ చేయలేని అర్హుడైన వ్యక్తికి,దేశే కాలే చ పాత్రే చ- సరైన దేశంలో, సరైన సమయంలో, సరైన వ్యక్తికి, ప్రతిఫలం ఆశించకుండా చేసే దానం సాత్వికం. - రాజసిక దానం:
ప్రత్యుపకారార్థం- తిరిగి ఏదైనా మేలు పొందుదామనే ఆశతో,ఫలముద్దిశ్య వా పునః- ఏదైనా ఫలాన్ని (పుణ్యం, కీర్తి) ఆశించి,పరిక్లిష్టం- ఇబ్బందిగా, అయిష్టంగా ఇచ్చే దానం రాజసికం. (ఉదా: పేరు కోసం, పన్ను మినహాయింపు కోసం ఇచ్చే విరాళాలు). - తామసిక దానం:
అదేశకాలే యద్దానమ్- తగని ప్రదేశంలో, తగని సమయంలో,అపాత్రేభ్యశ్చ- అర్హత లేనివారికి,అసత్కృతమ్ అవజ్ఞాతమ్- తిరస్కార భావంతో, అవమానించి ఇచ్చే దానం తామసికం. (ఉదా: యాచకుడిని తిడుతూ, విసుగ్గా డబ్బులు విసిరేయడం).
"ఓం తత్ సత్" - అన్ని కర్మలను పవిత్రం చేసే మంత్రం
ఈ మూడు గుణాలను విశ్లేషించిన తర్వాత, శ్రీకృష్ణుడు ఒక గొప్ప రహస్యాన్ని చెబుతాడు. మనం చేసే యజ్ఞం, తపస్సు, దానాలలో ఏవైనా లోపాలు ఉంటే, వాటిని ఎలా సరిదిద్దుకోవాలి? ఎలా వాటిని పవిత్రం చేయాలి? దీనికి "ఓం తత్ సత్" (ॐ తత్ సత్) అనే మంత్రాన్ని శ్రీకృష్ణుడు ఉపదేశిస్తాడు. ఇది బ్రహ్మానికి (పరమాత్మకు) ఉన్న మూడు రకాల పేర్లు.
ఓం(Om): ఇది పరబ్రహ్మ ప్రతీక. వేదాలు, యజ్ఞాలు, దానాలు, తపస్సులు అన్నీ 'ఓం'కారంతోనే ప్రారంభమవుతాయి.తత్(Tat): "అది" అని అర్థం. అంటే, "ఈ కర్మ, దాని ఫలం అన్నీ 'ఆ' పరమాత్మకే చెందినవి, నావి కావు" అనే భావనతో ఫలాన్ని ఆశించకుండా చేసే కర్మలకు ఇది సంకేతం.సత్(Sat): "శాశ్వతమైనది, మంచిది" అని అర్థం. "ఉనికి"ని, "మంచి కార్యాన్ని" ఇది సూచిస్తుంది. యజ్ఞం, తపస్సు, దానంలో ఉన్న స్థిరత్వాన్ని "సత్" అంటారు. "భగవంతుడి కోసం చేసే ఏ కర్మ అయినా 'సత్'యే."
మనం చేసే సాత్విక కర్మలలో తెలియకుండా ఏవైనా లోపాలు దొర్లినా, "ఓం తత్ సత్" అని స్మరించడం ద్వారా ఆ కర్మలు పవిత్రమై, బ్రహ్మానికి అర్పితమవుతాయి.
శ్రద్ధ లేని కర్మ వ్యర్థం (అసత్)
ఈ అధ్యాయానికి ముగింపుగా, శ్రీకృష్ణుడు అర్జునుడి అసలు ప్రశ్నకు తుది సమాధానం ఇస్తాడు.
"అశ్రద్ధయా హుతం దత్తం తపస్తప్తం కృతం చ యత్ |
అసదిత్యుచ్యతే పార్థ న చ తత్ప్రేత్య నో ఇహ ||"
"అర్జునా! 'శ్రద్ధ' లేనిదే (అశ్రద్ధయా) చేసిన యజ్ఞం, ఇచ్చిన దానం, ఆచరించిన తపస్సు, లేదా చేసిన ఏ పనైనా సరే... అది 'అసత్' (వ్యర్థం, అవాస్తవం) అని పిలువబడుతుంది. అటువంటి కర్మకు ఈ లోకంలో గానీ, పరలోకంలో గానీ ఎటువంటి ప్రయోజనం ఉండదు."
కాబట్టి, శాస్త్రం తెలిసినా, తెలియకపోయినా... చేసే పనిలో 'శ్రద్ధ' (Faith) అనేది అత్యంత ముఖ్యం. ఆ శ్రద్ధ కూడా సాత్వికమైనదై ఉండాలి.
పదిహేడవ అధ్యాయం మనకు ఒక ఆచరణాత్మకమైన జీవన విధానాన్ని నేర్పుతుంది. మన నమ్మకాలే మన వ్యక్తిత్వానికి పునాది. ఆ నమ్మకం మన ఆహారం నుండి ప్రతి చర్య వరకు ప్రతిబింబిస్తుంది. మన లక్ష్యం తామసిక, రాజసిక స్వభావాలను విడిచిపెట్టి, సాత్విక స్వభావంలో స్థిరపడటం. మనం తినే ఆహారాన్ని, చేసే పూజను, ఇచ్చే దానాన్ని సాత్వికంగా మార్చుకోవాలి. అన్నిటికంటే ముఖ్యంగా, చేసే ప్రతి పనిలో అచంచలమైన 'శ్రద్ధ' కలిగి ఉండాలి. ఆ శ్రద్ధతో చేసే కర్మలను "ఓం తత్ సత్" అని భగవంతుడికి అర్పించినప్పుడు, అవి మనల్ని బంధించకుండా, మోక్షానికి దారి తీస్తాయి.
మీ ఆహారపు అలవాట్లు, మీ నమ్మకాలు ఏ గుణానికి దగ్గరగా ఉన్నాయని మీరు భావిస్తున్నారు? సాత్విక జీవన విధానాన్ని అలవర్చుకోవడానికి మీరు చేసే ప్రయత్నాలు ఏమిటి? మీ అభిప్రాయాలను క్రింద కామెంట్స్ రూపంలో పంచుకోండి. ఈ విలువైన జ్ఞానాన్ని మీ ఆత్మీయులతో షేర్ చేయండి.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
1. "శ్రద్ధాత్రయ విభాగ యోగం" అంటే ఏమిటి?
జ: ఇది గీతలోని 17వ అధ్యాయం. ఇది 'శ్రద్ధ' (Faith)ను మూడు రకాలుగా (సాత్విక, రాజసిక, తామసిక) విభజించి విశ్లేషిస్తుంది. మన శ్రద్ధను బట్టే మన ఆహారం, యజ్ఞం, తపస్సు, దానం వంటివన్నీ ఎలా ఉంటాయో ఈ అధ్యాయం వివరిస్తుంది.
2. ఆహారానికి, మన గుణానికి సంబంధం ఏమిటి?
జ: గీత ప్రకారం, మనం తినే ఆహారం మన మనసుపై, స్వభావంపై ప్రత్యక్ష ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. సాత్విక ఆహారం మనసును ప్రశాంతంగా, రాజసిక ఆహారం చంచలంగా, తామసిక ఆహారం బద్ధకంగా మారుస్తాయి.
3. శారీరక, వాచిక, మానసిక తపస్సులు అంటే ఏమిటి?
జ: అహింస, బ్రహ్మచర్యం, పవిత్రత వంటివి శారీరక తపస్సు. సత్యం, ప్రియంగా, హితంగా మాట్లాడటం వాచిక తపస్సు. మనసును ప్రశాంతంగా, స్వచ్ఛంగా, నిగ్రహంగా ఉంచుకోవడం మానసిక తపస్సు.
4. "ఓం తత్ సత్" (ॐ తత్ సత్) అంటే ఏమిటి?
జ: ఇది పరబ్రహ్మానికి (భగవంతునికి) ఉన్న మూడు రకాల పేర్లు. మనం చేసే యజ్ఞం, దానం, తపస్సు వంటి కర్మలలో ఏవైనా లోపాలు ఉంటే, వాటిని పవిత్రం చేయడానికి, భగవంతుడికి అర్పించడానికి ఈ మంత్రాన్ని ఉపయోగిస్తారు.
5. శ్రద్ధ లేకుండా చేసే దానధర్మాలు వ్యర్థమేనా?
జ: అవును, శ్రీకృష్ణుడి ప్రకారం, శ్రద్ధ లేనిదే చేసిన యజ్ఞం, దానం, తపస్సు ఏదైనా సరే అది "అసత్" (వ్యర్థం) అవుతుంది. దానికి ఈ లోకంలో గానీ, పరలోకంలో గానీ ఎటువంటి విలువ ఉండదు.
