భగవద్గీత: పదకొండవ రోజు - అధ్యాయం 11: విశ్వరూప సందర్శన యోగం
గత పది అధ్యాయాలలో మనం జ్ఞానం, కర్మ, ధ్యానం, భక్తి మార్గాల గురించి తెలుసుకున్నాం. ముఖ్యంగా పదవ అధ్యాయంలో, శ్రీకృష్ణుడు తన అనంతమైన మహిమలను (విభూతులను) మాటల ద్వారా వర్ణించాడు. "నదులలో నేను గంగను, పర్వతాలలో హిమాలయాన్ని, పాండవులలో నిన్ను (అర్జునుడిని)" అంటూ సృష్టిలోని ప్రతి గొప్పతనంలో తానే ఉన్నానని చెప్పాడు. ఈ మాటలు విన్న అర్జునుడి అజ్ఞానం పూర్తిగా తొలగిపోయింది. తన ముందు, తన రథంపై కూర్చున్న మిత్రుడు, సారథి అయిన శ్రీకృష్ణుడు సాక్షాత్తూ పరబ్రహ్మ స్వరూపమని అతనికి అర్థమైంది.
మాటల ద్వారా విన్న ఆ అనంతమైన వైభవాన్ని, ఇప్పుడు కళ్లారా చూడాలని, ప్రత్యక్షంగా అనుభూతి చెందాలని అర్జునుడిలో ఒక తీవ్రమైన, ఆర్తితో కూడిన కోరిక కలిగింది. ఆ కోరిక నుండి పుట్టిందే భగవద్గీతకే తలమానికమైన ఈ అధ్యాయం, "విశ్వరూప సందర్శన యోగం". ఇది గీతలోని అత్యంత అద్భుతమైన, భయానకమైన, మరియు భావోద్వేగభరితమైన ఘట్టం.
అర్జునుడి ప్రార్థన - "నీ ఐశ్వర రూపాన్ని చూడాలనుకుంటున్నాను"
పదవ అధ్యాయంలో జ్ఞానాన్ని పొందిన అర్జునుడు, ఇప్పుడు పూర్తి వినయంతో, భక్తితో శ్రీకృష్ణుడితో ఇలా అంటాడు: "కృష్ణా! నాపై దయతలచి, నువ్వు చెప్పిన ఈ పరమ రహస్యమైన ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానం వలన నా అజ్ఞానం పూర్తిగా నశించింది. సృష్టి యొక్క పుట్టుక, నాశనం గురించి నీ నుండి వివరంగా విన్నాను. నీ అనంతమైన మహిమలను తెలుసుకున్నాను. ఓ పరమేశ్వరా! నువ్వు చెప్పినట్లే నీ స్వరూపాన్ని నేను నమ్ముతున్నాను.
కానీ... ఓ పురుషోత్తమా! నీ ఆ దివ్యమైన, ఐశ్వర్యవంతమైన రూపాన్ని (రూపమైశ్వరమ్) నేను ప్రత్యక్షంగా చూడాలనుకుంటున్నాను." ఇది కేవలం కుతూహలంతో అడిగిన ప్రశ్న కాదు. "ప్రభో! ఆ రూపాన్ని చూసే యోగ్యత, సామర్థ్యం (యది తచ్ఛక్యం మయా ద్రష్టుం) నాకు ఉందని నువ్వు భావిస్తే, దయచేసి నీ ఆ అవ్యయమైన (నాశనం లేని) రూపాన్ని నాకు చూపించు" అని ప్రార్థించాడు. ఇది ఒక భక్తుడు భగవంతుడిని అడిగిన అత్యున్నతమైన వరం.
"సాధారణ కళ్లతో నన్ను చూడలేవు" - దివ్య చక్షువు ప్రదానం
భక్తుడు ఆర్తితో అడిగిన కోరికను భగవంతుడు మన్నించాడు. శ్రీకృష్ణుడు ఇలా అన్నాడు: "పార్థా! వందలు, వేల సంఖ్యలో, అనేక రంగులలో, అనేక ఆకృతులలో ఉన్న నా దివ్య రూపాలను చూడు. ఆదిత్యులను, వసువులను, రుద్రులను, అశ్వినీ దేవతలను, మరుత్తులను... ఇలా నువ్వు ఇంతకు ముందెన్నడూ చూడని ఎన్నో అద్భుతాలను నాలో చూడు. ఈ చరాచర జగత్తు మొత్తం, నువ్వు చూడాలనుకున్నది, ఇంకా చూడనిది ఏదైనా సరే, అన్నీ నా ఈ శరీరంలో ఒకేచోట చూడు." కానీ, శ్రీకృష్ణుడు వెంటనే ఒక ముఖ్యమైన విషయాన్ని చెప్పాడు.
"న తు మాం శక్యసే ద్రష్టుమనేనైవ స్వచక్షుషా |" "అర్జునా! నువ్వు నన్ను నీ ఈ సాధారణమైన, భౌతికమైన కళ్ళతో చూడలేవు. అందుకే, దివ్యం దదామి తే చక్షుః - నీకు దివ్యమైన కళ్ళను (దైవిక దృష్టిని) ప్రసాదిస్తున్నాను. ఇప్పుడు నా ఈశ్వర యోగ వైభవాన్ని చూడు!" ఈ దివ్య చక్షువు అంటే మనస్సు, బుద్ధి, ఇంద్రియాలకు అతీతమైన ఒక ప్రత్యేకమైన జ్ఞాన దృష్టి. భగవంతుని అనంతత్వాన్ని చూడాలంటే, ఆయన కృప ద్వారా లభించిన ఆ దివ్య దృష్టి మాత్రమే అవసరం.
వేయి సూర్యుల వెలుగు - విశ్వరూప సందర్శనం
ఈ సంభాషణను దివ్యదృష్టితో చూస్తున్న సంజయుడు, ఆ అద్భుత దృశ్యాన్ని ధృతరాష్ట్రుడికి వర్ణించడం ప్రారంభిస్తాడు. "ఓ రాజా! ఇలా పలికిన శ్రీకృష్ణుడు, అర్జునుడికి తన పరమమైన, దివ్యమైన విశ్వరూపాన్ని చూపించాడు." ఆ రూపం ఎలా ఉందంటే:
- అనేక ముఖాలు, అనేక కళ్ళు: ఆ రూపానికి లెక్కలేనన్ని ముఖాలు, లెక్కలేనన్ని కళ్ళు, లెక్కలేనన్ని అద్భుతమైన ఆభరణాలు, లెక్కలేనన్ని దివ్య ఆయుధాలు ఉన్నాయి.
- అనంతమైన రూపం: ఆ రూపానికి ఆది (ప్రారంభం), మధ్యం, అంతం కనిపించడం లేదు. అది సర్వత్రా వ్యాపించి ఉంది.
- వేయి సూర్యుల వెలుగు:
దివి సూర్యసహస్రస్య...- ఆకాశంలో ఒకేసారి వెయ్యి సూర్యులు ఉదయిస్తే ఎంతటి కాంతి ప్రసరిస్తుందో, ఆ కాంతి బహుశా ఆ విశ్వరూపుని కాంతితో సమానం కావచ్చు! - సకల లోకాలు ఒకేచోట:
తత్రైకస్థం జగత్కృత్స్నం...- ఆ దేవదేవుని శరీరంలో, అర్జునుడు ఈ సమస్త విశ్వాన్ని, దానిలోని సకల భేదాలతో సహా, ఒకే ఒక్కచోట చూడగలిగాడు.
ఆ అద్భుతాన్ని చూసిన అర్జునుడి రోమాలు నిక్కబొడుచుకున్నాయి (గగుర్పాటు చెందాడు). అతను ఆశ్చర్యంతో, భక్తితో శిరస్సు వంచి, చేతులు జోడించి నమస్కరించాడు.
భయానక రూపం - "నేను లోకాలను నాశనం చేసే 'కాలం'ను"
అర్జునుడు ఆ రూపంలో ఏమి చూశాడు? మొదట అద్భుతాన్ని, ఆ తర్వాత భయాన్ని చూశాడు. అతను ఆ రూపంలో బ్రహ్మదేవుడిని, శివుడిని, సమస్త ఋషులను, దేవతలను, నాగులను చూశాడు. కానీ, ఆ రూపం క్షణక్షణం మారుతోంది. లెక్కలేనన్ని చేతులు, పొట్టలు, ముఖాలు... ప్రజ్వలించే అగ్నిలాంటి కాంతి... ఆ కాంతికి దిక్కులు కూడా తెలియడం లేదు. ఆ రూపం యొక్క భయంకరమైన కోరలను, మంటలు కక్కుతున్న నోళ్లను చూసి అర్జునుడు భయంతో వణికిపోయాడు.
అత్యంత భయానకమైన దృశ్యం ఏమిటంటే, ధృతరాష్ట్రుని కుమారులందరూ (కౌరవులు), భీష్ముడు, ద్రోణుడు, కర్ణుడు మరియు పాండవ పక్ష యోధులతో సహా అందరూ, ప్రళయాగ్నిలా మండుతున్న ఆ విశ్వరూపుని భయంకరమైన నోళ్లలోకి పరుగులు తీస్తున్నారు. కొందరైతే, ఆ భయంకరమైన కోరల మధ్య నలిగిపోయి, వారి తలలు చూర్ణం కావడం అర్జునుడు చూశాడు. "ఉగ్రరూపంతో ఉన్న ఓ దేవా! నువ్వు ఎవరు? దయచేసి చెప్పు" అని అర్జునుడు భయంతో అడిగాడు.
"నువ్వు కేవలం నిమిత్తమాత్రుడివి కమ్ము"
అర్జునుడి ప్రశ్నకు, శ్రీకృష్ణుడు తన అసలైన, భయంకరమైన సత్యాన్ని ఆవిష్కరించాడు.
"కాలోऽస్మి లోకక్షయకృత్ప్రవృద్ధో..."
"అర్జునా! నేను లోకాలను నాశనం చేసే మహాశక్తిని, 'కాలాన్ని' (Time). ఈ లోకాలను సంహరించడానికే ఇప్పుడు ఇక్కడకు వచ్చాను. ఇక్కడ ఉన్న ఈ యోధులెవరూ, నువ్వు యుద్ధం చేయకపోయినా సరే, బ్రతకరు. వీరి మరణం నా చేత ఎప్పుడో నిర్ణయించబడింది."
ఇక్కడే, శ్రీకృష్ణుడు గీత యొక్క అత్యంత ముఖ్యమైన ఉపదేశాన్ని ఇస్తాడు:
"తస్మాత్ త్వముత్తిష్ఠ యశో లభస్వ... నిమిత్తమాత్రం భవ సవ్యసాచిన్ ||"
"కాబట్టి, అర్జునా! లెమ్ము! యుద్ధం చేసి కీర్తిని పొందు. శత్రువులను జయించి, రాజ్యాన్ని అనుభవించు. మయైవైతే నిహతాః పూర్వమేవ - వీరందరూ నా చేత ఇదివరకే చంపబడ్డారు. ఓ సవ్యసాచీ! నువ్వు కేవలం ఒక 'నిమిత్తమాత్రుడివి' (పరికరం/instrument) మాత్రమే కమ్ము."
ఈ ఒక్క వాక్యంతో, శ్రీకృష్ణుడు అర్జునుడి భారాన్నంతా తీసివేశాడు. "వీరిని నేను చంపుతున్నాను" అనే పాపభీతిని, అహంకారాన్ని తొలగించాడు. ఇది నా సంకల్పం, నా ప్రణాళిక, నువ్వు కేవలం ధర్మస్థాపన అనే నా పనిలో ఒక పరికరంగా మాత్రమే నీ కర్తవ్యాన్ని నిర్వర్తించు అని చెప్పాడు.
అర్జునుడి క్షమాపణ మరియు ప్రశంస
విశ్వరూపాన్ని, కాల తత్వాన్ని అర్థం చేసుకున్న అర్జునుడు, భయం, భక్తి, ప్రేమ కలగలిసిన భావోద్వేగంతో వణికిపోతూ, చేతులు జోడించి, సాష్టాంగ నమస్కారం చేస్తూ శ్రీకృష్ణుడిని స్తుతించడం ప్రారంభించాడు. "ఓ దేవా! నువ్వే వాయువు, యముడు, అగ్ని, వరుణుడు, చంద్రుడు, బ్రహ్మదేవుడు, బ్రహ్మకు కూడా తండ్రివి. నీకు వేలవేల నమస్కారాలు. నువ్వే సర్వానికి మూలం. నీ అనంత శక్తిని, వైభవాన్ని తెలుసుకోలేక, నిన్ను నా స్నేహితుడిగా భావించి, 'ఓ కృష్ణా!', 'ఓ యాదవా!', 'ఓ సఖుడా!' అని నేను అజాగ్రత్తగా, ప్రేమతో పిలిచాను. విహారంలో, భోజనంలో, ఒంటరిగా ఉన్నప్పుడు, అందరిలో ఉన్నప్పుడు నిన్ను ఎగతాళి చేసి ఉండవచ్చు. ఓ అనంతుడా! నా ఆ తప్పులన్నిటినీ దయచేసి క్షమించు. తండ్రి కుమారుడి తప్పులను, స్నేహితుడు స్నేహితుడి తప్పులను క్షమించినట్లు, నన్ను క్షమించు" అని ప్రార్థించాడు.
"నీ సౌమ్య రూపం చూపించు" - విశ్వరూప ఉపసంహరణ
ఆ భయంకరమైన, అద్భుతమైన రూపాన్ని చూసి అర్జునుడు ఒకవైపు ఆనందించినా, మరోవైపు అతని మనసు భయంతో కంపించిపోయింది. "ఓ దేవా! మునుపెన్నడూ చూడని నీ ఈ రూపాన్ని చూసి నేను ఆనందించాను, కానీ నా మనసు భయంతో కలత చెందుతోంది. దయచేసి, నీ ఆ పాత, సౌమ్యమైన రూపాన్నే మళ్ళీ చూపించు. నీ కిరీటం, గద, చక్రం, శంఖం ధరించిన ఆ చతుర్భుజ రూపాన్ని చూడాలని ఉంది" అని వేడుకున్నాడు.
భక్తుడి వేదనను అర్థం చేసుకున్న శ్రీకృష్ణుడు, "అర్జునా! నా కృప వలనే నువ్వు ఈ రూపాన్ని చూడగలిగావు" అని చెప్పి, తన ఉగ్ర విశ్వరూపాన్ని ఉపసంహరించుకున్నాడు. మొదట తన సౌమ్యమైన చతుర్భుజ (విష్ణు) రూపాన్ని, ఆ తర్వాత అర్జునుడికి ఇష్టమైన, సుందరమైన, రెండు చేతులు గల మానవ రూపాన్ని చూపించి, భయపడుతున్న అర్జునుడిని ఓదార్చాడు.
.jpg)
ఈ రూపాన్ని చూడటానికి ఏకైక మార్గం "అనన్య భక్తి"
విశ్వరూపాన్ని ఉపసంహరించిన తర్వాత, శ్రీకృష్ణుడు ఒక అత్యంత ముఖ్యమైన రహస్యాన్ని చెప్పాడు. "అర్జునా! నువ్వు చూసిన నా ఈ విశ్వరూపం అత్యంత అరుదైనది (సుదుర్దర్శమ్). దేవతలు కూడా ఈ రూపాన్ని చూడటానికి నిరంతరం తపిస్తూ ఉంటారు.
నాహం వేదైర్న తపసా...- ఈ రూపాన్ని వేదాలు చదవడం వల్ల గానీ, గొప్ప తపస్సులు చేయడం వల్ల గానీ, దానాలు చేయడం వల్ల గానీ, యజ్ఞాలు చేయడం వల్ల గానీ చూడటం సాధ్యం కాదు." మరి ఎలా చూడగలరు?భక్త్యా త్వనన్యయా శక్య...- "కేవలం 'అనన్యమైన భక్తి' (Undivided Devotion) ద్వారా మాత్రమే నన్ను ఈ రూపంలో తెలుసుకోవడం, చూడటం, మరియు నాలో ప్రవేశించడం (మోక్షం) సాధ్యమవుతుంది." ఈ ఒక్క వాక్యం, భక్తి మార్గం యొక్క గొప్పతనాన్ని, సర్వోన్నతమైన స్థానాన్ని నిరూపించింది.
పదకొండవ అధ్యాయం భగవద్గీత యొక్క శిఖరాగ్రం. ఇది మాటలకు అందని భగవంతుని అనంతత్వాన్ని, ఆయన సృష్టి, స్థితి, లయ కారకత్వాన్ని మన కళ్లకు కట్టినట్లు చూపించింది. అర్జునుడి భయాన్ని పోగొట్టి, "నువ్వు కేవలం నిమిత్తమాత్రుడివి" అని చెప్పి, అతడిని కర్తవ్యానికి సిద్ధం చేసింది. అన్నిటికంటే ముఖ్యంగా, ఎంతటి జ్ఞాన, కర్మ, తపో మార్గాలకైనా అందని ఆ పరమాత్మ, కేవలం నిష్కల్మషమైన, అనన్యమైన భక్తికి మాత్రమే లొంగుతాడని, దర్శనమిస్తాడని ఈ అధ్యాయం మనకు అభయమిచ్చింది. ఈ విశ్వరూపాన్ని చూసిన అర్జునుడి మనసు ఎలా స్థిరపడింది? అతని తదుపరి మార్గం ఏమిటి? అనేది మనం తర్వాతి అధ్యాయంలో చూద్దాం.
విశ్వరూపం గురించిన ఈ వర్ణన మీలో ఎటువంటి భావాలను కలిగించింది? "నిమిత్తమాత్రం" అనే భావన మీ జీవితానికి ఎలా అన్వయిస్తుంది? మీ అభిప్రాయాలను క్రింద కామెంట్స్ రూపంలో పంచుకోండి. ఈ అద్భుతమైన జ్ఞానాన్ని మీ ఆత్మీయులతో పంచుకోండి.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
1. విశ్వరూపం అంటే ఏమిటి?
జ: విశ్వరూపం అంటే "విశ్వం యొక్క రూపం". ఇది భగవంతుని యొక్క అనంతమైన, సర్వవ్యాపకమైన, సృష్టి-స్థితి-లయలతో కూడిన సంపూర్ణ స్వరూపం. ఇందులో సకల లోకాలు, దేవతలు, జీవరాశులు, మరియు 'కాలం' కూడా భాగంగా ఉంటాయి.
2. అర్జునుడు కృష్ణుడిని ఎందుకు క్షమాపణ అడిగాడు?
జ: తన మిత్రుడు, సారథి అయిన శ్రీకృష్ణుడే సాక్షాత్తూ విశ్వరూపుడైన పరమాత్మ అని తెలుసుకున్న తర్వాత, అర్జునుడు ఉద్వేగానికి లోనయ్యాడు. ఇంతకాలం ఆ పరమాత్మ వైభవాన్ని తెలుసుకోలేక, "ఓ కృష్ణా!", "ఓ యాదవా!", "ఓ సఖుడా!" అని స్నేహితుడిగా భావించి చనువుగా పిలిచినందుకు, ఎగతాళి చేసినందుకు పశ్చాత్తాపపడి క్షమాపణ అడిగాడు.
3. కృష్ణుడు "నేను 'కాలం'ను" అని ఎందుకు అన్నాడు?
జ: సృష్టిలో విధ్వంసం కూడా ఒక భాగం. యుద్ధభూమిలో ఉన్న యోధుల మరణం అప్పటికే 'కాలం' చేత నిర్ణయించబడింది. శ్రీకృష్ణుడు తనను తాను 'కాలం'గా పరిచయం చేసుకోవడం ద్వారా, ఈ సంహారం మొత్తం తన దైవిక ప్రణాళికలో భాగమేనని, అర్జునుడు కేవలం ఆ ప్రణాళికను అమలుచేసే పరికరం (నిమిత్తమాత్రుడు) మాత్రమేనని స్పష్టం చేశాడు.
4. విశ్వరూపాన్ని చూడటానికి ఏకైక మార్గం ఏమిటి?
జ: గీత ప్రకారం, విశ్వరూపాన్ని వేదాలు, తపస్సు, దానాలు, యజ్ఞాల ద్వారా చూడటం సాధ్యం కాదు. కేవలం "అనన్య భక్తి" (ఏకాగ్రతతో, ఇతర విషయాలపైకి మనసు పోనీయకుండా, సంపూర్ణంగా భగవంతుడినే ఆశ్రయించే భక్తి) ద్వారా మాత్రమే ఆ రూపాన్ని తెలుసుకోవడం, చూడటం, మరియు పొందడం సాధ్యమవుతుంది.
