బస్సు ఎక్కగానే కడుపులో తిప్పేస్తోందా?
తిరుపతి లేదా శ్రీశైలం వంటి ఘాట్ రోడ్లపై బస్సులో ప్రయాణిస్తున్నప్పుడు మీకు ఎప్పుడైనా వికారం (Nausea)గా అనిపించిందా? కడుపులో తిప్పడం, తల తిరగడం, చివరకు వాంతులు (Vomiting) చేసుకోవడం చాలామందికి అనుభవమే. చాలామంది ఇది బస్సులో వచ్చే డీజిల్ వాసన వల్లనో, లేదా బస్సు సీట్లు బాగోలేకపోవడం వల్లనో జరుగుతుందని అనుకుంటారు.
కానీ, నిజం తెలిస్తే మీరు ఆశ్చర్యపోతారు. మీకు వాంతులు రావడానికి కారణం బస్సు కాదు.. మీ శరీరం! ఇంకా స్పష్టంగా చెప్పాలంటే, మీ శరీరంలోని సెన్సార్ల మధ్య జరిగే ఒక చిన్న గొడవ. దీనినే సైన్స్ పరిభాషలో 'మోషన్ సిక్నెస్' (Motion Sickness) అంటారు. అసలు బస్సు కదులుతున్నప్పుడు మనం ఫోన్ చూస్తే ఎందుకు వాంతులు అవుతాయి? మన మెదడు ఎందుకు కన్ఫ్యూజ్ అవుతుంది? కిటికీ వైపు చూస్తే వాంతులు ఎందుకు తగ్గుతాయి? అనే ఆసక్తికరమైన విషయాలను ఈ ఆర్టికల్లో తెలుసుకుందాం.
అసలు 'మోషన్ సిక్నెస్' అంటే ఏమిటి? (What is Motion Sickness?)
మోషన్ సిక్నెస్ అనేది ఒక జబ్బు కాదు. ఇది మన మెదడుకు, మన శరీరంలోని ఇంద్రియాలకు (Senses) మధ్య జరిగే సమాచార లోపం. మన శరీరం సమతుల్యంగా (Balance) ఉండటానికి మెదడు ప్రధానంగా రెండు వ్యవస్థలపై ఆధారపడుతుంది:
కళ్ళు (Eyes): ఇవి మనం ఎక్కడున్నాం, ఏం చూస్తున్నాం అనే విషయాన్ని మెదడుకు చెబుతాయి.
చెవులు (Inner Ear): మన చెవి లోపల 'వెస్టిబ్యులర్ సిస్టమ్' (Vestibular System) అనే భాగం ఉంటుంది. ఇందులో ఉండే ద్రవాలు (Fluids) మనం కదులుతున్నామా, స్థిరంగా ఉన్నామా అనే విషయాన్ని మెదడుకు చేరవేస్తాయి.
ఎప్పుడైతే ఈ రెండూ మెదడుకు వేర్వేరు సమాచారాన్ని ఇస్తాయో, అప్పుడు మెదడు గందరగోళానికి (Confusion) గురవుతుంది. ఆ గందరగోళం ఫలితమే ఈ వాంతులు.
కళ్ళు vs చెవులు: గొడవ ఎక్కడ మొదలవుతుంది? (The Conflict)
దీనిని ఒక ఉదాహరణతో అర్థం చేసుకుందాం. మీరు ఘాట్ రోడ్డులో వెళ్తున్న బస్సులో కూర్చుని, మీ స్మార్ట్ఫోన్లో (Phone) ఏదో చదువుతున్నారు లేదా వీడియో చూస్తున్నారు అనుకుందాం.
1. కళ్ళు ఏం చెబుతున్నాయి? మీ దృష్టి ఫోన్ స్క్రీన్ మీద లేదా ముందు సీటు మీద ఉంది. ఆ వస్తువులు కదలడం లేదు. కాబట్టి మీ కళ్ళు మెదడుకు ఇలా చెబుతాయి: "బాస్, మనం కదలడం లేదు. మనం ఒకే చోట స్థిరంగా కూర్చుని ఉన్నాం (Still)."
2. చెవులు ఏం చెబుతున్నాయి? కానీ బస్సు ఘాట్ రోడ్డు మలుపులు తిరుగుతోంది, ఎగుడుదిగుడుగా వెళ్తోంది. మీ చెవి లోపల ఉన్న 'బ్యాలెన్స్ ద్రవం' (Balance Fluid) బస్సు కదలికలకు అనుగుణంగా అటూ ఇటూ ఊగిపోతూ ఉంటుంది. అప్పుడు చెవులు మెదడుకు ఇలా అరుస్తాయి: "ఒరేయ్ పిచ్చోడా! మనం స్థిరంగా లేము.. రోలర్ కోస్టర్ మీద వెళ్తున్నట్టు వేగంగా కదులుతున్నాం (Moving)!"
3. మెదడు రియాక్షన్: ఇప్పుడు మెదడుకు పిచ్చి ఎక్కినంత పనవుతుంది.
కళ్ళేమో "మనం ఆగి ఉన్నాం" అంటున్నాయి.
చెవులేమో "మనం కదులుతున్నాం" అంటున్నాయి. ఈ పరస్పర విరుద్ధమైన సమాచారాన్ని (Sensory Conflict) మెదడు ప్రాసెస్ చేయలేకపోతుంది.
వాంతులు ఎందుకు అవుతాయి? (Why Vomiting Happened?)
ఇక్కడే మన శరీరంలోని ఒక పురాతన రక్షణ వ్యవస్థ (Evolutionary Defense Mechanism) పనిచేస్తుంది.
వేల సంవత్సరాల క్రితం, మనిషి మెదడుకు ఇలాంటి కన్ఫ్యూజన్ ఎప్పుడు వచ్చేదంటే.. ఏదైనా విషపూరితమైన ఆహారం (Poisonous food) తిన్నప్పుడు మాత్రమే. విషం తిన్నప్పుడు కళ్ళకు ఒకటి కనిపిస్తుంది, కానీ శరీరం మరోలా ఫీలవుతుంది (Hallucination).
కాబట్టి, బస్సులో ఈ కన్ఫ్యూజన్ జరిగినప్పుడు మీ మెదడు ఇలా అనుకుంటుంది: "నాకు కళ్ళ ద్వారా ఒక సమాచారం, చెవుల ద్వారా మరో సమాచారం వస్తోంది. అంటే కచ్చితంగా నేను ఏదో విషం తిని ఉంటాను. అందుకే నాకు ఇలా భ్రమలు (Hallucinations) కలుగుతున్నాయి. కాబట్టి వెంటనే కడుపులో ఉన్నదంతా బయటకు పంపించేయాలి."
అంతే! మెదడు వెంటనే పొట్టకు సిగ్నల్ ఇస్తుంది. "ఏం ఉన్నా సరే.. బయటకు కక్కేయ్ (Empty the stomach)." ఫలితం.. వాంతులు (Vomiting)!
అంటే, వాంతులు రావడం అనేది మీ శరీరం మిమ్మల్ని 'విషం' నుండి కాపాడటానికి చేసే ప్రయత్నం అన్నమాట. పాపం మెదడుకు తెలియదు కదా, మీరు బస్సులో ఉన్నారని!
మరి దీనికి పరిష్కారం ఏంటి? (How to Use / Remedies)
మీరు బస్సులో లేదా కారులో వెళ్తున్నప్పుడు ఈ సమస్య రాకూడదంటే, మీ కళ్ళు మరియు చెవులు రెండూ మెదడుకు ఒకే సమాచారాన్ని ఇచ్చేలా చేయాలి.
1. ఫోన్ పక్కన పెట్టండి: కదులుతున్న వాహనంలో ఎప్పుడూ పుస్తకాలు చదవకూడదు, ఫోన్ చూడకూడదు. ఎందుకంటే ఇవి మీ కళ్ళను మోసం చేస్తాయి.
2. కిటికీలోంచి బయటకు చూడండి (Look at the Horizon): దూరంగా కనిపిస్తున్న కొండలను, చెట్లను లేదా క్షితిజాన్ని (Horizon) చూడండి. ఇలా చేయడం వల్ల, బయట వస్తువులు వెనక్కి వెళ్తుండటాన్ని మీ కళ్ళు గుర్తిస్తాయి. అప్పుడు కళ్ళు మెదడుతో.. "అవును, మనం కదులుతున్నాం" అని చెబుతాయి. చెవులు కూడా "మనం కదులుతున్నాం" అని చెబుతాయి. రెండు సమాచారాలు మ్యాచ్ అయ్యాయి కాబట్టి.. నో కన్ఫ్యూజన్.. నో వాంతులు!
3. ముందు సీటులో కూర్చోండి: బస్సు వెనుక సీట్లలో కుదుపులు (Bumps) ఎక్కువగా ఉంటాయి. డ్రైవర్ పక్కన లేదా ముందు వరుస సీట్లలో కూర్చోవడం వల్ల కదలిక తక్కువగా ఉండి, ముందు రోడ్డు స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.
4. గాలి తగిలేలా చూసుకోండి: స్వచ్ఛమైన గాలి ముఖానికి తగిలేలా కిటికీ తెరవండి. ఏసీ బస్సు అయితే వెంటిలేషన్ సరిగ్గా ఉండేలా చూసుకోండి.
మోతాదు & చికిత్స (Remedies & Dosage)
ఒకవేళ మీరు ప్రయాణంలో ఈ సమస్యను తరచుగా ఎదుర్కొంటుంటే, కొన్ని ఇంటి చిట్కాలు మరియు మందులు పాటించవచ్చు:
అల్లం (Ginger): ప్రయాణానికి ముందు చిన్న అల్లం ముక్క నమలడం లేదా అల్లం టీ తాగడం వల్ల కడుపులో వికారం తగ్గుతుంది.
నిమ్మకాయ: నిమ్మకాయ వాసన చూడటం వల్ల మెదడు ఫ్రెష్గా ఫీలవుతుంది.
మందులు: డాక్టర్ సలహా మేరకు 'ఎవోమిన్' (Avomine) వంటి యాంటీ-మోషన్ సిక్నెస్ టాబ్లెట్స్ ప్రయాణానికి 30 నిమిషాల ముందు వేసుకోవచ్చు. కానీ ఇవి మత్తును కలిగిస్తాయి.
ఎవరు ఎక్కువ జాగ్రత్తగా ఉండాలి? (Precautions)
పిల్లలు: 2 నుండి 12 ఏళ్ళ పిల్లల్లో ఈ సమస్య ఎక్కువగా ఉంటుంది.
గర్భిణీలు: హార్మోన్ల మార్పుల వల్ల గర్భిణీ స్త్రీలకు మోషన్ సిక్నెస్ త్వరగా వస్తుంది.
మైగ్రేన్ ఉన్నవారు: మైగ్రేన్ తలనొప్పి ఉన్నవారికి కూడా ప్రయాణంలో వాంతులు అయ్యే అవకాశం ఎక్కువ.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
1. ఖాళీ కడుపుతో ప్రయాణిస్తే వాంతులు రావచ్చా?
అవును. పూర్తిగా ఖాళీ కడుపుతో ప్రయాణించడం మంచిది కాదు. అలాగని మరీ కడుపు నిండా బిర్యానీలు తినకూడదు. తేలికపాటి ఆహారం (Light food) తిని ప్రయాణించడం ఉత్తమం.
2. నిద్రపోతే వాంతులు తగ్గుతాయా?
కచ్చితంగా! మీరు నిద్రపోతున్నప్పుడు కళ్ళు మూసుకుని ఉంటారు కాబట్టి, కళ్ళ నుంచి మెదడుకు వెళ్ళే సిగ్నల్స్ ఆగిపోతాయి. దీనివల్ల కన్ఫ్యూజన్ తగ్గి వాంతులు రావు.
3. డ్రైవర్లకు ఎందుకు వాంతులు రావు?
డ్రైవర్ దృష్టి ఎప్పుడూ రోడ్డు మీదే ఉంటుంది. బస్సు ఎటు తిరుగుతుందో అతని మెదడుకు ముందే తెలుస్తుంది (Prediction). కాబట్టి కళ్ళు, చెవులు సింక్ (Sync) లో ఉంటాయి. అందుకే డ్రైవర్లకు మోషన్ సిక్నెస్ రాదు.
4. బస్సు వాసన వల్లే వాంతులు అవుతాయని మా ఫ్రెండ్స్ అంటారు, అది నిజమేనా?
వాసన అనేది కేవలం ఒక 'ట్రిగ్గర్' (Trigger) మాత్రమే. అసలు కారణం బ్యాలెన్స్ సిస్టమ్ గొడవే. కానీ గతంలో వాంతులు అయిన అనుభవం వల్ల, ఆ డీజిల్ వాసన తగలగానే మెదడు పాత జ్ఞాపకాలను లేపి వికారాన్ని కలిగిస్తుంది.
ఘాట్ రోడ్డు ప్రయాణం నరకంలా అనిపించడానికి కారణం ఆ బస్సు కాదు, మీ చేతిలో ఉన్న ఫోన్! మీ కళ్ళు, చెవులు స్నేహితులుగా ఉంటే ప్రయాణం ఆనందంగా సాగుతుంది. అవి గొడవ పడితేనే సమస్య. కాబట్టి, నెక్స్ట్ టైమ్ బస్సు ఎక్కినప్పుడు ఫోన్ లోపల పెట్టండి, ప్రకృతి అందాలను ఆస్వాదించండి. మీ మెదడును కన్ఫ్యూజ్ చేయకండి, హ్యాపీగా ఇంటికి చేరండి!
