భగవద్గీత: ఎనిమిదవ రోజు - అధ్యాయం 8: అక్షర పరబ్రహ్మ యోగం
పుట్టుక ఎంత సహజమో, మరణం కూడా అంతే సహజం. కానీ, మరణం తర్వాత ఏమవుతుంది? జీవితం యొక్క అంతిమ లక్ష్యం ఏమిటి? మరణమనే మహాద్వారం దాటిన తర్వాత జీవుడు ఎక్కడికి వెళతాడు? ఈ ప్రశ్నలు మానవజాతిని అనాదిగా వేధిస్తున్నాయి. ఏడవ అధ్యాయం చివరలో, శ్రీకృష్ణుడు "జరామరణ మోక్షాయ" (ముసలితనం, మరణం నుండి విముక్తి) గురించి ప్రస్తావించాడు. ఆ మాట విన్న వెంటనే, అర్జునుడిలో ఈ తాత్విక ప్రశ్నలు ఉదయించాయి. ఆ ప్రశ్నలకు సమాధానమే ఈ ఎనిమిదవ అధ్యాయం, "అక్షర పరబ్రహ్మ యోగం". 'అక్షర' అంటే నాశనం లేనిది. 'పరబ్రహ్మ' అంటే సర్వోన్నతమైన సత్యం. నాశనం లేని ఆ పరబ్రహ్మ తత్వాన్ని ఎలా చేరుకోవాలో, ముఖ్యంగా జీవితంలోని అత్యంత కీలకమైన ఘట్టమైన మరణ సమయంలో ఏమి చేయాలో ఈ అధ్యాయం మనకు శాస్త్రీయంగా వివరిస్తుంది.
అర్జునుడి ఏడు ప్రశ్నలు - బ్రహ్మం అంటే ఏమిటి?
అర్జునుడు ఒక ఆదర్శ శిష్యుడిలా, ఏడవ అధ్యాయం చివరలో శ్రీకృష్ణుడు వాడిన కొన్ని క్లిష్టమైన పదాల గురించి వెంటనే ప్రశ్నిస్తాడు. ఈ అధ్యాయం ఈ ప్రశ్నలతోనే ప్రారంభమవుతుంది. అర్జునుడు మొత్తం ఏడు ప్రశ్నలు అడుగుతాడు:
- కృష్ణా! ఆ "బ్రహ్మం" (Brahman) అంటే ఏమిటి?
- "అధ్యాత్మం" (Adhyatma) అంటే ఏమిటి?
- "కర్మ" (Karma) అంటే ఏమిటి?
- "అధిభూతం" (Adhibhuta) అని దేనిని అంటారు?
- "అధిదైవం" (Adhidaiva) అని దేనిని అంటారు?
- ఈ దేహంలో "అధియజ్ఞం" (Adhiyajna) అంటే ఎవరు?
- (అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనది) నిగ్రహం గల యోగులు "ప్రయాణ కాలే" (మరణ సమయంలో) నిన్ను ఎలా తెలుసుకోగలుగుతారు?
ఈ ఏడు ప్రశ్నలు, ముఖ్యంగా చివరి ప్రశ్న, ఈ అధ్యాయానికి పునాది. కేవలం జీవించడం ఎలాగో కాదు, ఈ దేహాన్ని విడిచిపెట్టే ఆఖరి క్షణంలో కూడా భగవంతుని స్మరణలో ఎలా ఉండాలో తెలుసుకోవాలనే అర్జునుడి తపన ఇందులో కనిపిస్తుంది.
శ్రీకృష్ణుడి సమాధానాలు - సృష్టి రహస్యాలు
అర్జునుడి ప్రశ్నలకు, శ్రీకృష్ణుడు క్లుప్తంగా, సూటిగా సమాధానాలు ఇస్తాడు. ఈ నిర్వచనాలు విశ్వం యొక్క నిర్మాణాన్నీ, మన స్థానాన్నీ అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడతాయి.
బ్రహ్మ, అధ్యాత్మ మరియు కర్మ
- బ్రహ్మం: "ఏది నాశనం లేకుండా, శాశ్వతంగా ఉంటుందో, అదే 'అక్షరం' లేదా 'బ్రహ్మం' (ఉదా: పరమాత్మ)."
- అధ్యాత్మం: "జీవుడి యొక్క నిజ స్వభావం, అంటే 'జీవాత్మ' (individual soul), అదే 'అధ్యాత్మం'."
- కర్మ: "ప్రాణులు పుట్టడానికి, వృద్ధి చెందడానికి కారణమైన సృష్టి కార్యకలాపాన్నే (creative action) 'కర్మ' అంటారు." (ఇది మనం సాధారణంగా చెప్పుకునే మంచి-చెడు కర్మల కంటే భిన్నమైన, లోతైన నిర్వచనం).
అధిభూత, అధిదైవ మరియు అధియజ్ఞ
- అధిభూతం: "నాశనమయ్యే స్వభావం గల ప్రతిదీ, అంటే ఈ భౌతిక ప్రపంచం, మన దేహం 'అధిభూతం'."
- అధిదైవం: "విశ్వాన్ని నడిపించే సమస్త దేవతా శక్తుల సమూహమైన హిరణ్యగర్భుడు (Cosmic Spirit) 'అధిదైవం'."
- అధియజ్ఞం: "ఈ దేహంలో ఉంటూ, చేసే ప్రతి యజ్ఞానికి, కర్మకు ఫలమిచ్చే అంతర్యామిగా ఉన్న 'నేనే' (పరమాత్మనే) అధియజ్ఞుడిని."
ఈ విధంగా, సర్వస్వం తానేనని చెప్పిన తర్వాత, శ్రీకృష్ణుడు అర్జునుడి ఏడవ, అత్యంత ముఖ్యమైన ప్రశ్నకు వివరణాత్మక సమాధానం ఇవ్వడం ప్రారంభిస్తాడు.
"అంత్యకాలే చ మామేవ" - మరణ సమయంలో స్మరణ యొక్క శక్తి
శ్రీకృష్ణుడు ఇక్కడ ఒక గొప్ప రహస్యాన్ని, ఒక హామీని ఇస్తాడు. "అంత్యకాలే చ మామేవ స్మరన్ ముక్త్వా కళేబరమ్ | యః ప్రయాతి స మద్భావం యాతి నాస్త్యత్ర సంశయః ||" అనగా, "ఎవరైతే జీవితపు చివరి క్షణంలో (అంత్యకాలంలో) నన్ను మాత్రమే స్మరించుకుంటూ శరీరాన్ని విడిచిపెడతాడో, అతడు నా భావాన్నే (నా దివ్య స్వరూపాన్నే) పొందుతాడు. ఇందులో ఎటువంటి సందేహమూ లేదు."
కానీ, దీనికి ఒక నియమం కూడా ఉంది. అదే ఈ అధ్యాయంలోని మరో ప్రసిద్ధ శ్లోకం: "యం యం వాపి స్మరన్ భావం త్యజత్యంతే కళేబరమ్ | తం తమేవైతి కౌంతేయ సదా తద్భావభావితః ||" అనగా, "ఓ కౌంతేయా! మనిషి మరణ సమయంలో ఏ భావాన్ని (దేనిని) స్మరిస్తూ దేహాన్ని విడుస్తాడో, జీవితమంతా అదే భావనలో నిరంతరం లీనమై ఉండటం వలన, ఆ భావాన్నే (ఆ తత్వాన్నే) పొందుతాడు." జీవితాంతం ధనం గురించి ఆలోచించినవాడికి ఆఖరి క్షణంలో అదే గుర్తుకు వస్తుంది. కుటుంబం గురించి చింతించినవాడికి అదే గుర్తుకు వస్తుంది. అందుకే, మరణ సమయంలో భగవంతుడు గుర్తుకు రావాలంటే, అది ఆ ఒక్క క్షణంలో జరిగే అద్భుతం కాదు. అది జీవితకాల సాధన యొక్క ఫలం.
తుది శ్వాస కోసం జీవితకాల సాధన
మరణ సమయంలో భగవంతుడు గుర్తుకు రావాలంటే ఏం చేయాలి? శ్రీకృష్ణుడు దీనికి ఆచరణాత్మకమైన మార్గాన్ని చూపిస్తాడు. "అర్జునా! అందుకే, నువ్వు అన్ని సమయాలలో నన్ను స్మరించు, అదే సమయంలో నీ కర్తవ్యమైన యుద్ధాన్ని కూడా చెయ్యి (తస్మాత్ సర్వేషు కాలేషు మామనుస్మర యుధ్య చ)." ఇది చాలా ముఖ్యమైన వాక్యం. కృష్ణుడు అర్జునుడిని యుద్ధం ఆపి, తపస్సు చేసుకోమనలేదు. నీ కర్తవ్యాన్ని (యుద్ధం) చేస్తూనే, మనసును, బుద్ధిని నా యందే లగ్నం చెయ్యి. అలా చేస్తే, నువ్వు నిస్సందేహంగా నన్నే పొందుతావు. ఈ నిరంతర స్మరణను 'అభ్యాస యోగం' అంటారు. ప్రతిరోజూ, ప్రతిక్షణం మనసును భగవంతుని వైపు మళ్ళించే సాధన చేయాలి. అలా అభ్యాసం చేసిన యోగి, చంచలమైన మనసును నిగ్రహించి, పరమాత్మనే ధ్యానిస్తూ, చివరికి ఆయన్నే చేరుకుంటాడు.
యోగి ధ్యానించవలసిన పరమ పురుషుడు
ఆ పరమాత్మ స్వరూపం ఎలాంటిది? దేనిపై మనసు లగ్నం చేయాలి? శ్రీకృష్ణుడు ఆ దివ్య స్వరూపాన్ని వర్ణిస్తాడు. "ఎవరైతే ఆ పరమ పురుషుడిని 'కవి'గా (సర్వజ్ఞుడు, అన్నీ తెలిసినవాడు), 'పురాణం'గా (అన్నిటికంటే పురాతనమైనవాడు), 'అనుశాసితారం'గా (సకల లోకాలను శాసించేవాడు), 'అణోరణీయాంసం'గా (అణువుకంటే సూక్ష్మమైనవాడు), 'సర్వస్య ధాతారం'గా (అందరినీ పోషించేవాడు), 'అచింత్యరూపం'గా (మన ఊహకు అందని రూపం కలవాడు), 'ఆదిత్యవర్ణం తమసః పరస్తాత్'గా (అజ్ఞానమనే చీకటికి ఆవల సూర్యుని వలె ప్రకాశించేవాడు) ధ్యానిస్తాడో..." అటువంటి వాడు, మరణ సమయంలో తన ప్రాణశక్తిని భ్రూమధ్యంలో (కనుబొమ్మల మధ్య) నిలిపి, పూర్తి భక్తితో, యోగబలంతో ఆ పరమాత్మను స్మరిస్తూ దేహాన్ని విడిస్తే, ఆ దివ్య పురుషుడినే పొందుతాడు.
"ఓం" - ఏకాక్షర బ్రహ్మం మరియు మోక్ష మార్గం
జ్ఞానులు, యోగులు అనుసరించే మరో ఉన్నతమైన మార్గాన్ని కూడా శ్రీకృష్ణుడు వివరిస్తాడు. "వేదాలు తెలిసినవారు దేనిని 'అక్షరం' (నాశనం లేనిది) అని పిలుస్తారో, రాగద్వేషాలు పోయిన యతులు దేనిని పొందుతారో, బ్రహ్మచర్యం పాటించేవారు దేనిని కోరుకుంటారో, ఆ మార్గాన్ని నీకు సంగ్రహంగా చెబుతాను." "ఓం ఇత్యేకాక్షరం బ్రహ్మ వ్యాహరన్ మామనుస్మరన్ | యః ప్రయాతి త్యజన్ దేహం స యాతి పరమాం గతిమ్ ||" అనగా, "సర్వ ఇంద్రియ ద్వారాలను మూసివేసి, మనసును హృదయంలో నిలిపి, ప్రాణశక్తిని శిరస్సు (బ్రహ్మరంధ్రం) వద్దకు చేర్చి, 'ఓం' అనే ఏకాక్షర బ్రహ్మాన్ని ఉచ్ఛరిస్తూ, నన్ను స్మరిస్తూ ఎవరైతే దేహాన్ని విడుస్తారో, వారు పరమ గతిని (మోక్షాన్ని) పొందుతారు." ఇది ఉన్నత స్థాయి యోగులకు ఉద్దేశించిన మార్గం. అదే సమయంలో, "ఎవరైతే ఇతర ఆలోచనలు లేకుండా నిరంతరం నన్నే స్మరిస్తారో, ఆ భక్తుడికి నేను సులభంగా లభ్యమవుతాను" అని భక్తి మార్గం యొక్క సౌలభ్యాన్ని కూడా కృష్ణుడు నొక్కి చెబుతాడు.
శుక్ల-కృష్ణ గతులు (శాశ్వత మార్గం మరియు తిరుగు ప్రయాణం)
దేహాన్ని విడిచిన తర్వాత, జీవుడు ప్రయాణించే రెండు ప్రధాన మార్గాలను గురించి శ్రీకృష్ణుడు వివరిస్తాడు.
- శుక్ల గతి (కాంతి మార్గం): అగ్ని, కాంతి, పగలు, శుక్ల పక్షం (వెన్నెల రాత్రులు), ఉత్తరాయణంలోని ఆరు నెలలు... ఈ మార్గంలో ప్రయాణించిన యోగులు బ్రహ్మాన్ని పొందుతారు. వారు తిరిగి ఈ లోకానికి జన్మించడానికి రారు (
అనావృత్తి). ఇది మోక్ష మార్గం. - కృష్ణ గతి (చీకటి మార్గం): పొగ, రాత్రి, కృష్ణ పక్షం (చీకటి రాత్రులు), దక్షిణాయనంలోని ఆరు నెలలు... ఈ మార్గంలో ప్రయాణించిన వారు (యజ్ఞాలు, దానాలు వంటి పుణ్యకార్యాలు చేసినవారు) చంద్రలోకం (స్వర్గం) వంటి పుణ్యలోకాలకు వెళ్లి, అక్కడ తమ పుణ్యఫలం ముగిసే వరకు సుఖాలను అనుభవించి, మళ్లీ ఈ భూలోకంలో జన్మిస్తారు (
ఆవృత్తి).
ఈ రెండు శాశ్వతమైన మార్గాల గురించి తెలుసుకున్న యోగి ఎన్నడూ మోహానికి గురికాడు. అందువల్ల, "అర్జునా! నువ్వు అన్ని వేళలా యోగయుక్తుడవు కమ్ము" అని శ్రీకృష్ణుడు ఉపదేశిస్తాడు.
ముగింపు
ఎనిమిదవ అధ్యాయం జీవితం యొక్క అంతిమ లక్ష్యాన్ని, దానికి మార్గాన్ని స్పష్టం చేసింది. మన జీవితమే మన మరణాన్ని నిర్దేశిస్తుంది. మరణ సమయంలో భగవంతుని స్మరణ అనేది జీవితకాల సాధన యొక్క ఫలం. అందుకే, మన కర్తవ్యాన్ని నిర్వర్తిస్తూనే, నిరంతరం భగవంతునిపై మనసును లగ్నం చేయాలి. ఈ అభ్యాసం ద్వారా, శుక్ల గతిలో ప్రయాణించి, తిరిగిరాని శాశ్వతమైన మోక్షధామాన్ని (అక్షర పరబ్రహ్మాన్ని) చేరుకోవచ్చు. వేదాలు, యజ్ఞాలు, తపస్సులు, దానాలు చేయడం వల్ల లభించే పుణ్యఫలం కంటే, ఈ రహస్యాన్ని తెలుసుకున్న యోగి గొప్పవాడని శ్రీకృష్ణుడు ప్రకటించడంతో ఈ అధ్యాయం ముగుస్తుంది.
మరణం గురించిన మీ భయాలను, సందేహాలను ఈ అధ్యాయం ఏమేరకు నివృత్తి చేసింది? నిరంతర స్మరణ సాధ్యమేనని మీరు భావిస్తున్నారా? మీ అభిప్రాయాలను క్రింద కామెంట్స్ రూపంలో పంచుకోండి. ఈ లోతైన జ్ఞానాన్ని మీ ఆత్మీయులతో షేర్ చేయండి.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
1. "బ్రహ్మం" మరియు "అధ్యాత్మం" మధ్య తేడా ఏమిటి?
జ: గీత ప్రకారం, "బ్రహ్మం" అంటే నాశనం లేని సర్వోన్నతమైన పరమాత్మ తత్వం. "అధ్యాత్మం" అంటే ఆ పరమాత్మలో భాగమైన, దేహంలో నివసించే వ్యక్తిగత ఆత్మ (జీవాత్మ) యొక్క స్వభావం.
2. మరణ సమయంలో మనం ఏది తలచుకుంటే అదే అవుతామా?
జ: అవును, శ్రీకృష్ణుడు ఇదే విషయాన్ని స్పష్టంగా చెప్పాడు. మరణ సమయంలో మనసు ఏ భావనపై లగ్నమై ఉంటుందో, జీవుడు తదుపరి జన్మలో ఆ భావనకే సంబంధించిన గతిని పొందుతాడు. అందుకే జీవితాంతం భగవత్ స్మరణను అభ్యాసం చేయాలి.
3. శుక్ల, కృష్ణ గతులు అంటే ఏమిటి?
జ: ఇవి ఆత్మ ప్రయాణించే రెండు మార్గాలు. 'శుక్ల గతి' అంటే కాంతి మార్గం; ఈ మార్గంలో వెళ్ళినవారు మోక్షాన్ని పొంది తిరిగి జన్మించరు. 'కృష్ణ గతి' అంటే చీకటి మార్గం; ఈ మార్గంలో వెళ్ళినవారు పుణ్యలోకాలకు వెళ్లి, పుణ్యం ముగిశాక తిరిగి జన్మిస్తారు.
4. దక్షిణాయనంలో మరణిస్తే మోక్షం రాదా?
జ: ఇది ఒక సాధారణ అపోహ. శ్రీకృష్ణుడు భక్తుడికి, యోగికి ఈ నియమాలు వర్తించవని స్పష్టంగా చెప్పాడు. ఏ సమయంలో మరణించినా, ఎవరైతే జీవితాంతం భగవంతుడిని నిస్వార్థంగా ధ్యానిస్తారో, వారు శుక్ల గతి ద్వారా మోక్షాన్నే పొందుతారు. ఆ మార్గం వారి భక్తి మరియు జ్ఞానం ద్వారా నిర్ణయించబడుతుంది, మరణించిన సమయం ద్వారా కాదు.
