రక్తంలోని అజ్ఞాత హీరోలు: ప్లాస్మా మరియు ప్లేట్లెట్లు!
రక్తం గురించి మాట్లాడినప్పుడు, మనకు వెంటనే గుర్తుకొచ్చేవి రెండు విషయాలు. ఒకటి, దానికి ఎరుపు రంగునిచ్చే 'ఎర్ర రక్త కణాలు' (Red Blood Cells), రెండు, రోగాలతో పోరాడే 'తెల్ల రక్త కణాలు' (White Blood Cells). కానీ, ఈ ఇద్దరు ముఖ్యమైన ఆటగాళ్లు తమ పనులను సరిగ్గా చేయాలంటే, తెరవెనుక నిశ్శబ్దంగా పనిచేసే మరో ఇద్దరు అజ్ఞాత హీరోలు ఉన్నారు. వారే ప్లాస్మా (Plasma) మరియు ప్లేట్లెట్లు (Platelets). నిజానికి, ఈ రెండూ లేనిదే మన రక్త ప్రవాహం, మన రక్షణ వ్యవస్థ అసంపూర్ణం. ఈ కథనంలో, మన శరీరంలోని ఈ అజ్ఞాత హీరోల గురించి వివరంగా తెలుసుకుందాం.
ప్లాస్మా (Plasma): శరీరంలోని 'జీవనది'
రక్తం ద్రవ రూపంలో ఉండటానికి కారణం ప్లాస్మా. ఇది మన రక్తంలో అతిపెద్ద భాగం - సుమారు 55% వరకు ఇదే ఉంటుంది. ఇది తేలికపాటి పసుపు రంగులో ఉండే ద్రవం.
ప్లాస్మా అంటే ఏమిటి?
ప్లాస్మాలో 90% పైగా నీరే ఉంటుంది. మిగిలిన 10%లో మన శరీర మనుగడకు అవసరమైన వందలాది కీలకమైన పదార్థాలు కరిగి ఉంటాయి. ఇందులో ప్రోటీన్లు (అల్బుమిన్, యాంటీబాడీలు, గడ్డకట్టించే కారకాలు), హార్మోన్లు, ఎలక్ట్రోలైట్లు (సోడియం, పొటాషియం వంటివి), విటమిన్లు, మరియు గ్లూకోజ్ వంటి పోషకాలు ఉంటాయి.
ప్లాస్మా యొక్క ప్రధాన విధి: రవాణా
ప్లాస్మాను మన శరీరంలోని 'జాతీయ రహదారి' లేదా 'జీవనది'గా పోల్చవచ్చు. దీని ప్రధాన విధి రవాణా. ఇది ఒక ద్రవ మాధ్యమంగా (Liquid Matrix) పనిచేస్తూ, రక్తంలోని ఇతర కణాలను తనతో పాటు మోసుకెళుతుంది. ఇది ఎర్ర రక్త కణాలను ఊపిరితిత్తుల నుండి ఆక్సిజన్ తీసుకోవడానికి, తెల్ల రక్త కణాలను ఇన్ఫెక్షన్ ఉన్న ప్రదేశానికి వేగంగా చేరడానికి సహాయపడుతుంది. అంతేకాకుండా, మన జీర్ణవ్యవస్థ నుండి గ్రహించబడిన పోషకాలను (గ్లూకోజ్, అమైనో ఆమ్లాలు) శరీరంలోని ప్రతి కణానికి అందిస్తుంది. గ్రంధుల నుండి విడుదలయ్యే హార్మోన్లను వాటి లక్ష్య అవయవాలకు చేరవేస్తుంది. చివరగా, కణాలలో ఉత్పత్తి అయిన వ్యర్థ పదార్థాలను (యూరియా, కార్బన్ డయాక్సైడ్ వంటివి) మూత్రపిండాలు, ఊపిరితిత్తుల వరకు చేరవేసి, శరీరాన్ని శుభ్రంగా ఉంచడంలో సహాయపడుతుంది.
ప్లేట్లెట్లు (Platelets): తక్షణ మరమ్మతు దళం
రక్తంలోని రెండవ అజ్ఞాత హీరో ప్లేట్లెట్లు. వీటిని వైద్య పరిభాషలో 'థ్రోంబోసైట్లు' (Thrombocytes) అని పిలుస్తారు.
ప్లేట్లెట్లు అంటే ఏమిటి?
ఆసక్తికరంగా, ప్లేట్లెట్లు పూర్తి కణాలు కావు. ఇవి ఎముక మజ్జ (Bone Marrow)లో ఉండే 'మెగాకార్యోసైట్లు' అనే పెద్ద కణాల నుండి విడిపోయిన చిన్న చిన్న ముక్కలు (Cell Fragments). ఇవి రంగులేనివి, ఆకారం లేనివి, కానీ మన ప్రాణాలను కాపాడే ఒక ముఖ్యమైన పనిని చేస్తాయి.
రక్తం గడ్డకట్టడం ఎలా జరుగుతుంది?
ప్లేట్లెట్లను మన శరీరం యొక్క 'తక్షణ మరమ్మతు దళం' లేదా 'ఫస్ట్ రెస్పాండర్స్' అని పిలవవచ్చు. మనకు ఏదైనా గాయం తగిలి, రక్తనాళం దెబ్బతిన్నప్పుడు, వెంటనే ఏం జరుగుతుందో చూద్దాం. దెబ్బతిన్న రక్తనాళం గోడల నుండి ఒక రసాయన సంకేతం విడుదలవుతుంది. ఈ సంకేతాన్ని అందుకున్న వెంటనే, రక్త ప్రవాహంలో ప్రశాంతంగా ప్రయాణిస్తున్న ప్లేట్లెట్లు అప్రమత్తమవుతాయి. అవి తక్షణమే గాయమైన ప్రదేశానికి చేరుకుంటాయి. అక్కడికి చేరగానే, అవి తమ ఆకారాన్ని మార్చుకుంటాయి - గుండ్రంగా ఉండటం మానేసి, ముళ్ళతో కూడిన సాలీడు లాగా మారి, ఒకదానికొకటి అంటుకోవడం ప్రారంభిస్తాయి.
ఈ ప్లేట్లెట్లు అన్నీ కలిసి, ఆ గాయాన్ని మూసివేయడానికి ఒక తాత్కాలిక 'ప్లగ్' (Plug) లేదా 'బిరడా'ను ఏర్పరుస్తాయి. ఇది రక్తస్రావాన్ని తాత్కాలికంగా ఆపుతుంది. ఆ తర్వాత, ప్లేట్లెట్లు మరిన్ని రసాయనాలను విడుదల చేసి, తమ సహచరులను (ఇతర ప్లేట్లెట్లను) అక్కడికి పిలుస్తాయి. అలాగే, అవి ప్లాస్మాలో ప్రవహించే 'క్లాటింగ్ ఫ్యాక్టర్స్' (రక్తాన్ని గడ్డకట్టించే కారకాలు) అనే ప్రోటీన్లను కూడా ఉత్తేజపరుస్తాయి. ఈ ఫ్యాక్టర్లన్నీ కలిసి, 'ఫైబ్రిన్' (Fibrin) అనే ఒక బలమైన వల లాంటి నిర్మాణాన్ని ఏర్పరుస్తాయి. ఈ వలలో ఎర్ర రక్త కణాలు, మరిన్ని ప్లేట్లెట్లు చిక్కుకుని, ఒక గట్టి, స్థిరమైన గడ్డ (Clot) ఏర్పడుతుంది. ఈ విధంగా రక్తం గడ్డకట్టడం జరిగి, గాయం పూర్తిగా మానే వరకు రక్తస్రావం జరగకుండా కాపాడుతుంది.
ప్లాస్మా మరియు ప్లేట్లెట్లు: ఒక అద్భుతమైన భాగస్వామ్యం
చూశారుగా, ఈ రెండు అజ్ఞాత హీరోలు ఎంత అద్భుతంగా కలిసి పనిచేస్తాయో! ప్లేట్లెట్లు గాయాన్ని గుర్తించి, మొదటి అడ్డుకట్టను నిర్మిస్తాయి. కానీ, ఆ గడ్డను బలంగా, శాశ్వతంగా మార్చడానికి అవసరమైన ముఖ్యమైన 'క్లాటింగ్ ఫ్యాక్టర్స్' అనే ప్రోటీన్లను రవాణా చేసేది ప్లాస్మా. ప్లాస్మా అనే నది లేకపోతే, ప్లేట్లెట్లు గాయం వద్దకు చేరలేవు. ప్లేట్లెట్లు లేకపోతే, ప్లాస్మాలోని కారకాలకు పని ప్రారంభించే సంకేతం అందదు.
ఈ హీరోలు విఫలమైతే ఏమవుతుంది?
ఈ వ్యవస్థ యొక్క ప్రాముఖ్యత, అది విఫలమైనప్పుడు మనకు స్పష్టంగా తెలుస్తుంది. ఉదాహరణకు, వరంగల్ వంటి ప్రాంతాలలో డెంగ్యూ జ్వరం వచ్చినప్పుడు, వైరస్ కారణంగా ప్లేట్లెట్ల సంఖ్య దారుణంగా పడిపోతుంది. ప్లేట్లెట్లు లేకపోవడం వల్ల, శరీరం రక్తాన్ని గడ్డకట్టించే సామర్థ్యాన్ని కోల్పోతుంది. దీనివల్ల ఎటువంటి గాయం లేకపోయినా, చిగుళ్ల నుండి, ముక్కు నుండి, మరియు అంతర్గతంగా రక్తస్రావం జరిగి, పరిస్థితి ప్రాణాంతకంగా మారుతుంది. అలాగే, కాలేయం (Liver) దెబ్బతిన్నప్పుడు, అది ప్లాస్మాకు అవసరమైన క్లాటింగ్ ఫ్యాక్టర్లను ఉత్పత్తి చేయలేదు. అప్పుడు ప్లేట్లెట్లు సరిపడా ఉన్నప్పటికీ, రక్తం సరిగ్గా గడ్డకట్టదు.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
ప్లాస్మా దానం (Plasma Donation) అంటే ఏమిటి?
ప్లాస్మా దానం అంటే, ఒక వ్యక్తి రక్తం నుండి కేవలం ప్లాస్మాను మాత్రమే సేకరించి, మిగిలిన రక్త కణాలను (ఎర్ర కణాలు, తెల్ల కణాలు) తిరిగి అదే వ్యక్తి శరీరంలోకి పంపించడం. ప్లాస్మాలో విలువైన యాంటీబాడీలు, ప్రోటీన్లు ఉంటాయి. కాలిన గాయాలు, షాక్, మరియు కొన్ని అరుదైన వ్యాధులతో బాధపడేవారికి చికిత్స చేయడానికి ఈ ప్లాస్మాను ఉపయోగిస్తారు.
ప్లేట్లెట్లను ఎప్పుడు ఎక్కిస్తారు?
డెంగ్యూ, క్యాన్సర్ (కీమోథెరపీ వల్ల), లేదా కొన్ని రకాల ఇన్ఫెక్షన్ల కారణంగా ప్లేట్లెట్ల సంఖ్య చాలా తక్కువగా పడిపోయినప్పుడు, అంతర్గత రక్తస్రావం జరగకుండా నివారించడానికి, దాతల నుండి సేకరించిన ప్లేట్లెట్లను రోగికి ఎక్కిస్తారు.
ప్లాస్మా రంగు ఎప్పుడూ పసుపు రంగులోనే ఉంటుందా?
సాధారణంగా, ఇది తేలికపాటి పసుపు రంగులో (Staw-colored) ఉంటుంది. కానీ, మనం తినే ఆహారం, మన ఆరోగ్య పరిస్థితిని బట్టి దీని రంగు మారవచ్చు. ఉదాహరణకు, కొవ్వు పదార్థాలు ఎక్కువగా తిన్న వెంటనే రక్తం ఇస్తే, ప్లాస్మా కొంచెం చిక్కగా, పాల రంగులో ఉండవచ్చు.
మనం రక్తం గురించి ఆలోచించినప్పుడు, కేవలం ఆక్సిజన్ను మోసే ఎర్ర కణాల గురించి, ఇన్ఫెక్షన్లతో పోరాడే తెల్ల కణాల గురించే కాకుండా, ఈ మొత్తం వ్యవస్థను నడిపే ద్రవ మాధ్యమమైన ప్లాస్మా గురించి, మరియు మనల్ని రక్తస్రావం నుండి కాపాడే చిన్న మరమ్మతు సైనికులైన ప్లేట్లెట్ల గురించి కూడా మనం తెలుసుకోవాలి. ఈ అజ్ఞాత హీరోలను ఆరోగ్యంగా ఉంచుకోవడానికి, మంచి పోషకాహారం, తగినంత నీరు తీసుకోవడం చాలా అవసరం.
రక్తం యొక్క ఈ అద్భుతమైన భాగాలు గురించి మీ అభిప్రాయం ఏమిటి? మీ అనుభవాలను క్రింద కామెంట్లలో పంచుకోండి. ఈ విలువైన సమాచారాన్ని మీ స్నేహితులతో షేర్ చేయండి! మరిన్ని ఆర్టికల్స్ కోసం telugu13.com ను అనుసరించండి.
