భగవద్గీత: పద్నాల్గవ రోజు - అధ్యాయం 14: గుణత్రయ విభాగ యోగం
పదమూడవ అధ్యాయంలో, శ్రీకృష్ణుడు మనకు 'క్షేత్రం' (దేహం/ప్రకృతి) మరియు 'క్షేత్రజ్ఞుడు' (ఆత్మ/పురుషుడు) గురించి విశ్లేషించి చెప్పాడు. ఆత్మ (పురుషుడు) స్వచ్ఛమైనది, శాశ్వతమైనది అయినప్పటికీ, అది ప్రకృతితో చేరడం వలన, దేహంతో తాదాత్మ్యం చెందడం వలన సుఖదుఃఖాలను అనుభవిస్తోందని, పునర్జన్మలకు కారణమవుతోందని తెలుసుకున్నాం. ఇప్పుడు, మనందరి మదిలో ఒక సహజమైన ప్రశ్న ఉదయిస్తుంది. అసలు ఈ ఆత్మ, ప్రకృతిలో ఎందుకు చిక్కుకుపోతోంది? ఈ దేహానికి ఆత్మను బంధించే ఆ 'శక్తి' ఏమిటి? మన ప్రమేయం లేకుండానే కొన్నిసార్లు ఎందుకు ప్రశాంతంగా, కొన్నిసార్లు ఆవేశంగా, మరికొన్నిసార్లు బద్ధకంగా ఉంటాం? మన స్వభావాన్ని, ప్రవర్తనను శాసించే ఆ మూల శక్తులు ఏమిటి? ఈ ప్రశ్నలన్నిటికీ సమాధానమే ఈ పద్నాల్గవ అధ్యాయం, "గుణత్రయ విభాగ యోగం" (మూడు గుణాలను విశ్లేషించే యోగం).
జ్ఞానానికేల్లా ఉత్తమమైన జ్ఞానం
శ్రీకృష్ణుడు ఈ అధ్యాయాన్ని "జ్ఞానాలన్నిటిలోకీ అత్యంత ఉత్తమమైన జ్ఞానాన్ని నీకు మళ్ళీ చెబుతాను" అని ప్రారంభిస్తాడు. ఈ జ్ఞానాన్ని తెలుసుకోవడం ద్వారా మునులందరూ పరమసిద్ధిని (మోక్షాన్ని) పొందారు. ఈ జ్ఞానాన్ని ఆశ్రయించిన వారు, శ్రీకృష్ణునితో సమానమైన ధర్మాన్ని పొంది, సృష్టి సమయంలో మళ్ళీ జన్మించరు, ప్రళయ కాలంలో నాశనం చెందరు. ఈ సృష్టి రహస్యాన్ని వివరిస్తూ, "అర్జునా! 'మహత్ బ్రహ్మ' (మూల ప్రకృతి) అనేది నా గర్భాశయం లాంటిది. నేను అందులో చైతన్యం అనే బీజాన్ని ప్రవేశపెడతాను. దాని నుండే సర్వప్రాణులు జన్మిస్తున్నాయి. ఏయే రూపాలలో, ఏయే ప్రాణులు జన్మించినా, వాటన్నిటికీ మూల ప్రకృతి తల్లీ, నేను బీజాన్ని ప్రసాదించిన తండ్రిని (అహం బీజప్రదః పితా)" అని భగవంతుడు స్పష్టం చేస్తాడు.
ఆత్మను బంధించే ఆ మూడు "తాళ్లు" (గుణాలు)
శ్రీకృష్ణుడు అసలైన విషయానికి వస్తాడు. "ఓ మహాబాహూ! ప్రకృతి నుండి పుట్టిన సత్త్వం, రజస్సు, తమస్సు అనే ఈ మూడు గుణాలూ, నాశనం లేని ఆత్మను ఈ దేహంలో బంధించివేస్తున్నాయి (గుణాః ప్రకృతిసంభవాః నిబధ్నంతి... దేహినమ్)." 'గుణం' అనే పదానికి 'స్వభావం' అని, 'తాడు' అని కూడా అర్థం ఉంది. ఈ మూడు గుణాలు మూడు తాళ్లలా పనిచేసి, శాశ్వతమైన, స్వచ్ఛమైన ఆత్మను ఈ అశాశ్వతమైన దేహానికి కట్టిపడేస్తాయి. ఈ మూడు గుణాల కలయికే మన స్వభావం. ప్రతి మనిషిలోనూ ఈ మూడు గుణాలూ ఉంటాయి, కానీ వాటి నిష్పత్తి (proportion) మారుతూ ఉంటుంది. ఆధిపత్యం వహించే గుణాన్ని బట్టి ఆ వ్యక్తి ప్రవర్తన, ఆలోచనలు ఉంటాయి.
సత్వ గుణం: స్వచ్ఛమైన "బంగారు సంకెళ"
ఈ మూడింటిలో మొదటిది సత్వ గుణం. "అర్జునా! సత్వ గుణం నిర్మలమైనది (నిర్మలత్వాత్), ప్రకాశవంతమైనది (ప్రకాశకమ్). ఇది పాపరహితమైనది." ఇది మంచి గుణమే కదా, మరి ఇది ఎలా బంధిస్తుంది? శ్రీకృష్ణుడు వివరిస్తాడు: "ఇది ఆత్మను సుఖం పట్ల ఆసక్తితో (సుఖసంగేన), జ్ఞానం పట్ల ఆసక్తితో (జ్ఞానసంగేన) బంధిస్తుంది." సత్వ గుణం ప్రబలంగా ఉన్నప్పుడు, మనిషి ప్రశాంతంగా, సంతోషంగా ఉంటాడు, జ్ఞానాన్ని సంపాదించాలని, మంచి పనులు చేయాలని తపనపడతాడు. ఇదంతా మంచిదే. కానీ, "ఆహా, నేను ఎంత సంతోషంగా ఉన్నాను!", "నేను ఎంత జ్ఞానిని!", "నేను మంచివాడిని" అనే ఒక సూక్ష్మమైన అహంకారం, ఆ సుఖం పట్ల, ఆ జ్ఞానం పట్ల 'ఆసక్తి' (attachment) కలుగుతాయి. ఈ ఆసక్తియే అతడిని బంధిస్తుంది. ఇది ఒక "బంగారు సంకెళ" లాంటిది. సంకెళ బంగారమైనా, ఇనుపదైనా... అది బంధనమే కదా!
రజో గుణం: అంతులేని కోరిక అనే "ఇనుప సంకెళ"
రెండవది రజో గుణం. "అర్జునా! రజో గుణం యొక్క స్వభావం 'రాగం' (Passion/Attachment). ఇది కోరికలు (తృష్ణ), ఆసక్తుల (ఆసంగ) నుండి పుడుతుంది." ఇది మనిషిని నిరంతరం పని చేసేలా ప్రేరేపిస్తుంది. ఇది ఆత్మను కర్మ పట్ల ఆసక్తితో (కర్మసంగేన) బంధిస్తుంది. రజో గుణం ప్రబలంగా ఉన్నప్పుడు, మనిషిలో తీవ్రమైన ఆశ, అత్యాశ (లోభః), అశాంతి, నిరంతరం ఏదో ఒకటి సాధించాలనే తపన (ప్రవృత్తిః) కలుగుతాయి. "నేను అది సాధించాలి," "నాకు ఇది కావాలి," "నేను వారిని మించిపోవాలి" అనే ఆలోచనలు నిరంతరం వెంటాడుతూ ఉంటాయి. ఈ అంతులేని కోరికలే అతడిని కర్మచక్రంలో బంధించివేస్తాయి. ఆ కర్మల ఫలాలను అనుభవించడానికి మళ్ళీ మళ్ళీ జన్మించాల్సి వస్తుంది. ఇది ఒక "ఇనుప సంకెళ" లాంటిది.
తమో గుణం: అజ్ఞానం అనే "సీసపు సంకెళ"
మూడవది తమో గుణం. "తమో గుణం 'అజ్ఞానం' నుండి పుడుతుంది (అజ్ఞానజం). ఇది సమస్త జీవులను భ్రమలో (మోహనం) పడేస్తుంది." ఇది జ్ఞానాన్ని కప్పివేసి, తప్పుడు మార్గంలో నడిపిస్తుంది. ఇది ఆత్మను నిర్లక్ష్యం (ప్రమాద), బద్ధకం (ఆలస్య), మరియు నిద్ర (నిద్రా) లతో బంధిస్తుంది. తమో గుణం ప్రబలంగా ఉన్నప్పుడు, మనిషి బద్ధకస్తుడిగా, సోమరిగా తయారవుతాడు. చేయాల్సిన పనిని వాయిదా వేస్తాడు, నిద్రపోవడానికి ఇష్టపడతాడు, ఏకాగ్రత ఉండదు. ఏది మంచో, ఏది చెడో తెలుసుకోలేని భ్రమలో, అజ్ఞానంలో జీవిస్తాడు. ఇది ఒక బరువైన "సీసపు సంకెళ" లాంటిది. ఇది మనిషిని కింది స్థాయికి, అంధకారంలోకి లాగివేస్తుంది.
గుణాల పోటీ మరియు మరణానంతర గతి
ఈ మూడు గుణాలు ఒకదానితో ఒకటి నిరంతరం పోటీ పడుతూ ఉంటాయి. "అర్జునా! సత్వ గుణం, రజో తమో గుణాలను అణచివేసి పైకి వస్తుంది (ఉదా: ఉదయం ప్రశాంతంగా ఉన్నప్పుడు). రజో గుణం, సత్వ తమో గుణాలను అణచివేసి పైకి వస్తుంది (ఉదా: పగలు పనిలో ఉన్నప్పుడు). అలాగే, తమో గుణం, సత్వ రజో గుణాలను అణచివేసి పైకి వస్తుంది (ఉదా: రాత్రి నిద్రలో)." ఈ గుణాలు మన మరణానంతర గతిని కూడా నిర్ణయిస్తాయి:
- సత్వ గుణం: సత్వ గుణం వృద్ధి చెందినప్పుడు మరణిస్తే (
యదా సత్త్వే ప్రవృద్ధే తు...), ఆ జీవుడు జ్ఞానులు, పుణ్యాత్ములు నివసించే ఉన్నతమైన, పవిత్రమైన లోకాలకు (స్వర్గాది లోకాలు) వెళతాడు. - రజో గుణం: రజో గుణం వృద్ధి చెందినప్పుడు మరణిస్తే (
రజసి ప్రళయం గత్వా...), కర్మల పట్ల ఆసక్తి ఉన్నవారి మధ్య, అంటే ఈ మనుష్య లోకంలోనే తిరిగి జన్మిస్తాడు. - తమో గుణం: తమో గుణం వృద్ధి చెందినప్పుడు మరణిస్తే (
తమసి ప్రళీనస్తు...), పశుపక్ష్యాదుల వంటి అజ్ఞానంతో కూడిన నీచ యోనులలో జన్మిస్తాడు. ఈ విధంగా, సత్వ కర్మ ఫలం పుణ్యం, రజో కర్మ ఫలం దుఃఖం, తమో కర్మ ఫలం అజ్ఞానం.
గుణాతీతుడు: మూడు గుణాలకు అతీతమైనవాడు
ఈ మూడు గుణాల గురించి విన్న తర్వాత, అర్జునుడు ఒక అత్యంత సహజమైన, కీలకమైన ప్రశ్న అడిగాడు. "ప్రభో! ఈ మూడు గుణాలను దాటినవాడి (గుణాతీతుడు) లక్షణాలు ఏమిటి? అతని ప్రవర్తన ఎలా ఉంటుంది? మరియు, మనిషి ఈ మూడు గుణాలను ఎలా అధిగమించగలడు?"
దీనికి శ్రీకృష్ణుడు సమాధానమిస్తూ, గుణాతీతుడి లక్షణాలను వివరిస్తాడు:
- సాక్షిగా ఉంటాడు: అతడు సత్వ గుణ ఫలమైన ప్రకాశం (జ్ఞానం) కలిగినప్పుడు పొంగిపోడు, రజో గుణ ఫలమైన ప్రవృత్తి (కర్మ) కలిగినప్పుడు ద్వేషించడు, తమో గుణ ఫలమైన మోహం (అజ్ఞానం) కలిగినప్పుడు బాధపడడు.
- ఉదాసీనుడు: ఈ గుణాలన్నీ వాటి పనులను అవి చేసుకుంటున్నాయని తెలుసుకుని, చలించకుండా, ఉదాసీనుడిగా, సాక్షిగా నిలబడి ఉంటాడు.
- సమంగా చూస్తాడు: సుఖదుఃఖాలను (
సమదుఃఖసుఖః), మట్టిగడ్డను-రాయిని-బంగారాన్ని (సమలోష్టాశ్మకాంచనః), పొగడ్తను-నిందను (తుల్యనిందాస్తుతిః), శత్రువును-మిత్రుడిని (తుల్యప్రియాప్రియః) సమదృష్టితో చూస్తాడు. - కర్తృత్వాన్ని వదిలేస్తాడు: "నేను చేస్తున్నాను" అనే అహంకారాన్ని వదిలి, "అంతా గుణాల ప్రకారమే జరుగుతోంది" అనే జ్ఞానంలో స్థిరంగా ఉంటాడు.
ఆ అతీత స్థితిని ఎలా చేరుకోవాలి? - అంతిమ రహస్యం
గుణాతీతుడి లక్షణాలు వినడానికి చాలా గొప్పగా ఉన్నాయి. కానీ, ఆ స్థితిని చేరుకోవడం ఎలా? (కథం చైతాన్ త్రీన్ గుణాన్ అతివర్తతే?). దీనికి శ్రీకృష్ణుడు ఈ అధ్యాయం చివరలో, గీత మొత్తానికే ఒక ముఖ్యమైన ముగింపు శ్లోకాన్ని చెబుతాడు. ఇది జ్ఞాన, కర్మ, భక్తి యోగాలను కలిపే అద్భుతమైన సూత్రం.
"మాం చ యోऽవ్యభిచారేణ భక్తియోగేన సేవతే |
స గుణాన్ సమతీత్యైతాన్ బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే ||"
అనగా, "ఎవరైతే నన్ను (పరమాత్మను) 'అవ్యభిచార భక్తి యోగంతో' (అంటే, ఏకాగ్రతతో, ఇతర విషయాలపైకి మనసు పోనీయకుండా, అనన్యమైన భక్తితో) సేవిస్తారో, వారు ఈ మూడు గుణాలను సులభంగా దాటివేసి (సమతీత్య), బ్రహ్మ స్వరూపులవడానికి (మోక్షానికి) అర్హులవుతారు (బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే)."
సత్వ గుణాన్ని పెంచుకోవడానికి మనం ప్రయత్నించవచ్చు, కానీ సత్వాన్ని కూడా దాటాలంటే, అది మన సొంత ప్రయత్నంతో సాధ్యం కాదు. దానికి భగవంతుని అనుగ్రహం కావాలి. ఆ అనుగ్రహాన్ని పొందే ఏకైక మార్గం "అనన్యమైన భక్తి" మాత్రమేనని శ్రీకృష్ణుడు స్పష్టం చేశాడు.
పద్నాల్గవ అధ్యాయం, గుణత్రయ విభాగ యోగం, మన జీవితానికి ఒక అద్దాన్ని పడుతుంది. మన స్వభావం ఎందుకు ఇలా ఉంది? మన ఆలోచనలు ఎందుకు నిరంతరం మారుతున్నాయి? అనే ప్రశ్నలకు ఇది శాస్త్రీయమైన సమాధానం ఇస్తుంది. సత్వం, రజస్సు, తమస్సు అనే ఈ మూడు తాళ్లతో మనం బంధించబడి ఉన్నామని తెలియజేస్తుంది. సత్వం బంగారు సంకెళ, రజస్సు ఇనుప సంకెళ, తమస్సు సీసపు సంకెళ. మన లక్ష్యం కేవలం సత్వ గుణాన్ని పెంచుకోవడమే కాదు, ఆ సత్వ గుణాన్ని కూడా దాటి 'గుణాతీతులు' కావడమే. ఆ పరమపదానికి, ఆ అతీత స్థితికి ఏకైక రాజమార్గం... అనన్యమైన భక్తి యోగమేనని శ్రీకృష్ణుడు మనకు భరోసా ఇచ్చాడు.
ఈ మూడు గుణాలలో ఏ గుణం మీ జీవితంలో ప్రబలంగా ఉందని మీరు భావిస్తున్నారు? ఈ గుణాలను అధిగమించడానికి భక్తి మార్గం ఎలా సహాయపడుతుందని మీరు అనుకుంటున్నారు? మీ అభిప్రాయాలను క్రింద కామెంట్స్ రూపంలో పంచుకోండి.
ఈ విలువైన జ్ఞానాన్ని మీ ఆత్మీయులతో షేర్ చేయండి.
