భగవద్గీత: పదిహేనవ రోజు - అధ్యాయం 15: పురుషోత్తమ యోగం
పద్నాల్గవ అధ్యాయంలో, సత్వ, రజో, తమో గుణాలనే మూడు తాళ్లు ఈ శాశ్వతమైన ఆత్మను దేహానికి ఎలా బంధిస్తాయో తెలుసుకున్నాం. ఈ బంధనం నుండి విముక్తి పొందాలంటే ఆ మూడు గుణాలను అధిగమించాలని, దానికి "అనన్యమైన భక్తి" ఏకైక మార్గమని శ్రీకృష్ణుడు స్పష్టం చేశాడు. ఇప్పుడు, ఈ పదిహేనవ అధ్యాయంలో, శ్రీకృష్ణుడు ఈ బంధానికి, అంటే ఈ 'ప్రపంచం' లేదా 'సంసారం' యొక్క అసలు స్వరూపానికి ఒక అద్భుతమైన, శక్తివంతమైన రూపకాన్ని (metaphor) ఇస్తున్నాడు. ఈ అధ్యాయం పేరు "పురుషోత్తమ యోగం" - అంటే, పరమ పురుషుని (Supreme Person) గురించి తెలిపే యోగం. ఇది భగవద్గీతలోని చిన్న అధ్యాయాలలో ఒకటి (కేవలం 20 శ్లోకాలు) అయినప్పటికీ, వేదాల సారంగా, గీత మొత్తానికే హృదయంలాంటిదిగా పరిగణించబడుతుంది.
ఊర్ధ్వమూలం అధఃశాఖం - తలక్రిందులుగా ఉన్న సంసార వృక్షం
ఈ అధ్యాయం ఒక ఆశ్చర్యకరమైన రూపకంతో ప్రారంభమవుతుంది. శ్రీకృష్ణుడు ఈ సంసారాన్ని (ప్రపంచాన్ని) తలక్రిందులుగా ఉన్న ఒక అశ్వత్థ (రావి) వృక్షంతో పోలుస్తాడు.
"ఊర్ధ్వమూలం అధఃశాఖం అశ్వత్థం ప్రాహురవ్యయమ్ |
ఛందాంసి యస్య పర్ణాని యస్తం వేద స వేదవిత్ ||"
అనగా, "ఈ సంసార వృక్షానికి వేర్లు పైకి (ఊర్ధ్వమూలం), కొమ్మలు కిందికి (అధఃశాఖం) ఉన్నాయని, ఇది శాశ్వతమైనదని (అవ్యయం) చెబుతారు."
- వేర్లు పైకి ఉండటం: ఈ వృక్షానికి మూలం (Root) ఈ భౌతిక ప్రపంచంలో లేదు. దాని మూలం పైన, అంటే పరమాత్మ, పరబ్రహ్మం వద్ద ఉంది. సృష్టి అంతా ఆ భగవంతుని నుండే ప్రారంభమై, కిందికి వ్యాపించింది.
- కొమ్మలు కిందికి ఉండటం: కొమ్మలు కిందికి వ్యాపించి, వివిధ లోకాలను, జీవరాశులను (దేవతలు, మనుషులు, జంతువులు) సూచిస్తాయి.
- ఆకులు వేదాలు: ఈ వృక్షానికి ఆకులు (
పర్ణాని) వేదాలలోని కర్మకాండలు (ఛందాంసి). ఈ కర్మలు మనల్ని పుణ్య, పాప ఫలాలలో బంధించి, ఈ వృక్షాన్ని పచ్చగా ఉంచుతాయి (సంసారాన్ని కొనసాగింపజేస్తాయి). "ఎవరైతే ఈ వృక్షం యొక్క నిజ స్వరూపాన్ని తెలుసుకుంటారో, వారే వేదాల సారాన్ని తెలుసుకున్నవారు" అని కృష్ణుడు అంటాడు.
గుణాలతో పెరిగే కొమ్మలు, కర్మలతో పెరిగే వేళ్లు
ఈ సంసార వృక్షం ఎలా పెరుగుతుందో శ్రీకృష్ణుడు వివరిస్తాడు. దీని కొమ్మలు మూడు గుణాల (సత్వ, రజో, తమస్) అనే నీటితో పోషించబడి, పైకి కిందికి వ్యాపిస్తాయి. ఈ కొమ్మలకు చిగుళ్లు (ప్రవాళాః) ఇంద్రియ సుఖాలు (శబ్ద, స్పర్శ, రూప, రస, గంధాలు). ఈ వృక్షానికి కేవలం పైనే కాదు, కిందికి కూడా వేళ్లు ఉన్నాయి. ఇవి చాలా ప్రమాదకరమైనవి.
"అధశ్చ మూలాన్యనుసంతతాని కర్మానుబంధీని మనుష్యలోకే"
"ఈ మనుష్య లోకంలో, మనుషులు చేసే కర్మల (కర్మ) ఫలితంగా కొత్త కొత్త వేళ్లు (మూలాని) కిందికి (భూమిలోకి) పాతుకుపోతాయి."
అంటే, మనం చేసే ప్రతి కామ్య కర్మ (ఫలాపేక్షతో చేసే పని) ఈ సంసార వృక్షానికి ఒక కొత్త వేరును సృష్టిస్తుంది, మన బంధాన్ని మరింత బలంగా, దృఢంగా చేస్తుంది. అందుకే ఈ వృక్షం అంతులేనిదిగా కనిపిస్తుంది. ఈ ప్రపంచంలో జీవిస్తున్న మనకు, "ఈ వృక్షం యొక్క అసలు రూపం ఏమిటో, దీనికి ఆది (ప్రారంభం) ఎక్కడో, అంతం ఎక్కడో, ఆధారం ఏమిటో" ఎప్పటికీ అర్థం కాదు.
"అసంగ శస్త్రేణ" - వైరాగ్యమనే గొడ్డలితో ఛేదించు!
ఇలాంటి భయంకరమైన, అంతులేని, బలమైన వేళ్లు కలిగిన వృక్షం నుండి బయటపడటం ఎలా? దీనికి శ్రీకృష్ణుడు ఒకే ఒక్క, స్పష్టమైన మార్గాన్ని చూపిస్తాడు.
"అసంగశస్త్రేణ దృఢేన ఛిత్త్వా"
"ఈ సంసార వృక్షాన్ని 'అసంగం' ( detachment / వైరాగ్యం) అనే దృఢమైన గొడ్డలితో ఛేదించాలి."
ఈ వృక్షం 'సంగం' (Attachment/ఆసక్తి) అనే నీటితో పెరుగుతుంది. దానికి విరుగుడు 'అసంగం' (Non-attachment/ఆసక్తి లేకపోవడం). ఇంద్రియ సుఖాల పట్ల, కర్మ ఫలాల పట్ల ఆసక్తిని వదిలివేయడమే ఆ గొడ్డలి.
వృక్షాన్ని నరికిన తర్వాత ఏమి చేయాలి? అక్కడే ఉండిపోకూడదు.
"తతః పదం తత్పరిమార్గితవ్యం యస్మిన్ గతా న నివర్తంతి భూయః |"
"ఆ తర్వాత, ఏ పదవిని (స్థానాన్ని) పొందితే మళ్లీ తిరిగి ఈ సంసారంలోకి రారో (న నివర్తంతి భూయః), అటువంటి ఆ పరమ పదాన్ని అన్వేషించాలి." ఆ పదాన్ని ఎలా అన్వేషించాలి? "ఈ సృష్టి అంతా ఎవరి నుండి ప్రారంభమైందో, ఆ ఆది పురుషుడినే నేను శరణు వేడుతున్నాను (తమేవ చాద్యం పురుషం ప్రపద్యే)" అనే శరణాగతి భావనతో ఆ స్థానాన్ని వెతకాలి.
తిరిగి రాని ఆ "పరమ పదం" (The Supreme Abode)
ఆ పరమ పదం ఎలా ఉంటుంది? శ్రీకృష్ణుడు తన దివ్యధామాన్ని వర్ణిస్తాడు. అది అహంకారం, మోహం లేనివారు, ఆసక్తిని జయించినవారు, ఆత్మజ్ఞానంలో స్థిరులైనవారు, కోరికలు నశించినవారు, సుఖదుఃఖాలనే ద్వంద్వాలకు అతీతులైనవారు మాత్రమే పొందుతారు. "న తద్భాసయతే సూర్యో న శశాంకో న పావకః | యద్గత్వా న నివర్తంతే తద్ధామ పరమం మమ ||" "నా ఆ పరమ ధామాన్ని సూర్యుడు ప్రకాశింపజేయలేడు, చంద్రుడు ప్రకాశింపజేయలేడు, అగ్ని కూడా ప్రకాశింపజేయలేదు. అది స్వయం ప్రకాశితమైనది. ఎవరైతే ఆ స్థానాన్ని చేరుకుంటారో, వారు తిరిగి ఈ సంసారంలోకి రారు. అదే నా పరమ ధామం."
"మమైవాంశో జీవలోకే" - జీవాత్మ నా అంశమే!
ఈ సంసార వృక్షంలో చిక్కుకున్న జీవుడు ఎవరు? ఆ జీవుడికి, భగవంతుడికి సంబంధం ఏమిటి? శ్రీకృష్ణుడు ఇక్కడ గీతలోని అత్యంత ముఖ్యమైన సత్యాలలో ఒకదాన్ని ప్రకటిస్తాడు.
"మమైవాంశో జీవలోకే జీవభూతః సనాతనః |"
"ఈ జీవలోకంలో ఉన్న సనాతనమైన జీవాత్మ, నా అంశ మాత్రమే (మమ ఏవ అంశః)."
ప్రతి జీవుడూ ఆ పరమాత్మలో ఒక భాగమే. అగ్ని నుండి వచ్చిన నిప్పురవ్వ ఎలా అగ్ని స్వరూపమో, అలాగే జీవాత్మ కూడా పరమాత్మ స్వరూపమే. కానీ, అది ప్రకృతిలో చిక్కుకుని, ప్రకృతిలో ఉన్న మనసుతో సహా ఆరు ఇంద్రియాలను (మనః షష్ఠానీంద్రియాణి) ఆకర్షిస్తూ, బంధించబడుతోంది.
ఈ జీవాత్మ ఒక శరీరం నుండి మరో శరీరానికి ఎలా వెళుతుందో వివరిస్తూ, "గాలి పువ్వు నుండి సువాసనను తీసుకెళ్లినట్లు (వాయుర్గంధానివాశయాత్)" ఈ జీవుడు (ఈశ్వరుడు) పాత శరీరాన్ని విడిచిపెట్టేటప్పుడు, తనతో పాటు మనసును, ఇంద్రియాల వాసనలను కొత్త శరీరంలోకి తీసుకువెళతాడు. జ్ఞానులు మాత్రమే ఈ ప్రక్రియను చూడగలరు, కానీ అజ్ఞానులు, శుద్ధి లేనివారు దీనిని గుర్తించలేరు.
అంతటా నేనే ఉన్నాను - భగవంతుని సర్వవ్యాపకత్వం
ఆ పరమాత్మ కేవలం తన ధామంలోనే కాదు, ఈ సృష్టిలోని ప్రతి అణువులోనూ ఎలా నిండి ఉన్నాడో శ్రీకృష్ణుడు వివరిస్తాడు.
- "సూర్యునిలో, చంద్రునిలో, అగ్నిలో ఉండి లోకాలకు వెలుగునిచ్చే తేజస్సు నాదే."
- "నేను భూమిలో ప్రవేశించి, నా శక్తితో సర్వ ప్రాణులను మోస్తున్నాను. చంద్రుడి రూపంలో ఓషధులను, మొక్కలను పోషిస్తున్నాను."
అహం వైశ్వానరో భూత్వా...- "నేనే సమస్త ప్రాణుల దేహంలో 'వైశ్వానరుడు' అనే జఠరాగ్ని (Digestive Fire) రూపంలో ఉండి, ప్రాణ-అపాన వాయువులతో కలిసి, మనం తినే నాలుగు రకాల ఆహారాన్ని జీర్ణం చేస్తున్నాను."సర్వస్య చాహం హృది సన్నివిష్టో...- "నేను అందరి హృదయాలలోనూ ఆత్మరూపంలో ఉన్నాను. నా వల్లే వారికి జ్ఞాపకశక్తి (స్మృతిః), జ్ఞానం (జ్ఞానం), మరియు మతిమరుపు (అపోహనం చ) కలుగుతున్నాయి."- "సమస్త వేదాల ద్వారా తెలుసుకోదగినవాడిని నేనే. వేదాంత సారాన్ని రచించినవాడిని (వేదాంతకృత్), వేదాల అర్థాన్ని పూర్తిగా తెలిసినవాడిని (వేదవిత్) కూడా నేనే."
క్షర, అక్షర, మరియు పురుషోత్తముడు
ఈ అధ్యాయానికి ముగింపుగా, శ్రీకృష్ణుడు ఈ లోకంలోని తత్వాన్ని మూడు భాగాలుగా విభజించి, తన అసలైన, సర్వోన్నతమైన స్థానాన్ని ప్రకటిస్తాడు.
- క్షర పురుషుడు (Kshara - The Perishable): ఈ భౌతిక ప్రపంచంలోని సమస్త జీవరాశులు, దేహాలు, నశించిపోయే ప్రతిదీ 'క్షర పురుషుడు' (
సర్వాణి భూతాని). - అక్షర పురుషుడు (Akshara - The Imperishable): ఈ దేహాలు నశించినా, నాశనం కాకుండా, సాక్షిగా, స్థిరంగా ఉండే జీవాత్మ (
కూటస్థః) 'అక్షర పురుషుడు'. - పురుషోత్తముడు (Purushottama - The Supreme Person): ఈ రెండింటికంటే అతీతమైన, శ్రేష్ఠమైన మూడవ పురుషుడు ఉన్నాడు. అతడే 'పరమాత్మ' (
ఉత్తమః పురుషః... పరమాత్మేత్యుదాహృతః). ఆయన ఈ మూడు లోకాలలో ప్రవేశించి, వాటన్నిటినీ పోషిస్తున్నాడు.
"యస్మాత్ క్షరమతీతోऽహమక్షరాదపి చోత్తమః | అతోऽస్మి లోకే వేదే చ ప్రథితః పురుషోత్తమః ||" "ఎందుకంటే, నేను ఈ నశించే క్షర పురుషుడికి అతీతుడను, నశించని అక్షర పురుషుడి (జీవాత్మ) కంటే కూడా ఉత్తముడను కాబట్టి, లోకాలలోనూ, వేదాలలోనూ నేను 'పురుషోత్తముడు'గా ప్రసిద్ధి చెందాను."
పదిహేనవ అధ్యాయం, పురుషోత్తమ యోగం, మనకు ఒక సంపూర్ణమైన జీవన చిత్రపటాన్ని ఇస్తుంది. మనం ఎక్కడ చిక్కుకుపోయామో (సంసార వృక్షం), ఎందుకు చిక్కుకుపోయామో (గుణాలు, కర్మలు), ఎలా బయటపడాలో (వైరాగ్యమనే గొడ్డలి), మరియు ఎక్కడికి చేరుకోవాలో (తిరిగిరాని పరమ పదం) స్పష్టంగా చూపించింది. అంతేకాకుండా, ఆ గమ్యమైన భగవంతుడు ఎవరో కాదు, మనలోనే జఠరాగ్నిగా, జ్ఞానంగా, జీవాత్మకు ఆధారంగా ఉన్న 'పురుషోత్తముడే' అని నిరూపించింది. "ఎవరైతే భ్రమను వీడి, నన్ను ఈ విధంగా 'పురుషోత్తముడిగా' తెలుసుకుంటారో, వారు సర్వజ్ఞులై, సంపూర్ణ భక్తితో నన్నే సేవిస్తారు" అనే అద్భుతమైన ఫలశ్రుతితో శ్రీకృష్ణుడు ఈ అధ్యాయాన్ని ముగిస్తాడు.
ఈ "సంసార వృక్షం" అనే రూపకం మీ జీవితానికి ఎలా అన్వయిస్తుంది? "వైరాగ్యం అనే గొడ్డలి"ని మీరు ఎలా ఉపయోగిస్తారు? మీ అభిప్రాయాలను క్రింద కామెంట్స్ రూపంలో పంచుకోండి. ఈ వేదసారాన్ని మీ స్నేహితులతో షేర్ చేయండి.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
1. "పురుషోత్తమ యోగం" అంటే ఏమిటి?
జ: 'పురుషోత్తముడు' అంటే పురుషులలో (క్షర మరియు అక్షర) ఉత్తముడైనవాడు, అంటే పరమాత్మ. ఈ అధ్యాయం ఆ పరమాత్మ యొక్క నిజ స్వరూపాన్ని, ఆయనకు, జీవుడికి, ప్రపంచానికి ఉన్న సంబంధాన్ని వివరిస్తుంది కాబట్టి, దీనిని పురుషోత్తమ యోగం అంటారు.
2. సంసార వృక్షం తలక్రిందులుగా ఎందుకు ఉంది?
జ: సాధారణ వృక్షాలకు మూలం కింద, కొమ్మలు పైన ఉంటాయి. వాటి మూలాన్ని మనం చూడగలం. కానీ, ఈ ప్రపంచం అనే వృక్షానికి మూలం భౌతిక ప్రపంచంలో లేదు. దాని మూలం పైన, అంటే పరమాత్మ, పరబ్రహ్మం వద్ద ఉంది. సృష్టి అంతా పైనుండి కిందికి వ్యాపించింది. ఈ అభౌతికమైన, దైవికమైన మూలాన్ని సూచించడానికే ఇది తలక్రిందులుగా వర్ణించబడింది.
3. ఈ సంసార వృక్షాన్ని ఎలా ఛేదించాలి?
జ: ఈ వృక్షం 'ఆసక్తి' (సంగం) అనే నీటితో పెరుగుతుంది. దానిని 'ఆసక్తి లేకపోవడం' (అసంగం) లేదా 'వైరాగ్యం' అనే దృఢమైన గొడ్డలితో మాత్రమే ఛేదించగలం. అంటే, కర్మ ఫలాల పట్ల, ఇంద్రియ సుఖాల పట్ల మమకారాన్ని, ఆసక్తిని వదిలివేయడమే దీనికి ఏకైక మార్గం.
4. క్షర, అక్షర, పురుషోత్తముడు అంటే ఎవరు?
జ: 'క్షర పురుషుడు' అంటే నశించిపోయేది (ఈ భౌతిక దేహాలు, ప్రపంచం). 'అక్షర పురుషుడు' అంటే నశించనిది (దేహాలు మారినా, శాశ్వతంగా ఉండే జీవాత్మ). 'పురుషోత్తముడు' అంటే ఈ రెండింటికీ అతీతుడైనవాడు, రెండింటినీ పోషించేవాడు, సర్వోన్నతుడైన పరమాత్మ (శ్రీకృష్ణుడు).
