యోగ వాశిష్టం: నిర్వాణ ప్రకరణం (తుది విముక్తి)
శ్రీరాముని ప్రశ్నలతో ప్రారంభమైన ఒక అద్భుతమైన జ్ఞాన ప్రయాణం, యోగ వాశిష్టం. వైరాగ్యం (ప్రపంచంపై విరక్తి), ముముక్షుత్వం (మోక్షం పట్ల తీవ్రమైన కోరిక), ఉత్పత్తి (సృష్టి రహస్యం), స్థితి (ప్రపంచ ఉనికి), మరియు ఉపశమం (మనసును శాంతింపజేయడం) అనే ఐదు ప్రకరణాల ద్వారా వశిష్ట మహర్షి, శ్రీరాముడిని దశలవారీగా ఉన్నతమైన సత్యానికి సిద్ధం చేశాడు. ఇప్పుడు, ఈ మహా గ్రంథానికి శిఖరం లాంటి, చివరిదైన ఆరవ ప్రకరణంలోకి అడుగుపెడుతున్నాము. అదే "నిర్వాణ ప్రకరణం". ఇది అన్ని ప్రకరణాలలోకెల్లా అతి పెద్దది, గహనమైనది. అందుకే, దీనిని పూర్వార్ధం (మొదటి భాగం), ఉత్తరార్ధం (రెండవ భాగం) అని రెండు భాగాలుగా విభజించారు. ఇది జ్ఞాన సముద్రం యొక్క అంతిమ లోతు. ఇక్కడ, వశిష్ఠుడు మోక్షం, ఆత్మ-సాక్షాత్కారం, మరియు తుది విముక్తి యొక్క అసలైన, సంపూర్ణమైన స్థితిని వివరిస్తాడు.
నిర్వాణ ప్రకరణం అంటే ఏమిటి?
'నిర్వాణం' అంటే 'ఆరిపోవడం' లేదా 'చల్లారడం' అని సాధారణ అర్థం. ఏమి ఆరిపోవడం? కోరికలు, వాసనలు, అహంకారం, మరియు దుఃఖం అనే అగ్ని పూర్తిగా చల్లారిపోయి, కేవలం శాశ్వతమైన, పరిపూర్ణమైన శాంతి, ఆనందం (బ్రహ్మానందం) మాత్రమే మిగిలి ఉండే స్థితి. ఉపశమ ప్రకరణంలో మనసును ఎలా శాంతింపజేయాలో నేర్చుకున్నాము. నిర్వాణ ప్రకరణంలో, ఆ శాంతించిన మనసు అసలైన సత్యంలో ఎలా లీనమవుతుందో, ఆ తుది అనుభవం ఎలా ఉంటుందో వశిష్ఠుడు వివరిస్తాడు. ఇది సిద్ధాంతం కాదు, ఇది జ్ఞాని యొక్క సహజ స్థితి.
నిర్వాణ ప్రకరణం యొక్క తత్వమంతా శుద్ధ అద్వైతం. ఇది శంకరాచార్యుల అద్వైత వేదాంతానికి చాలా దగ్గరగా ఉంటుంది, కానీ కొన్ని అంశాలలో మరింత తీవ్రంగా (Radical) ఉంటుంది.
1. బ్రహ్మ సత్యం - జగన్ మిథ్య (బ్రహ్మమే ఏకైక సత్యం)
నిర్వాణ ప్రకరణం యొక్క ప్రధాన సందేశం ఇదే. "బ్రహ్మము" లేదా "పరమాత్మ" లేదా "శుద్ధ చైతన్యం" (Pure Consciousness) మాత్రమే ఏకైక, నిత్య సత్యం. మనం చూస్తున్న ఈ ప్రపంచం, ఈ శరీరం, ఈ మనస్సు, కాలం, ప్రదేశం (Time and Space) అన్నీ ఆ బ్రహ్మము నందు కల్పించబడినవే.
వశిష్ఠుడు దీనిని వివరించడానికి "రజ్జు సర్ప భ్రాంతి" (తాడును చూసి పాము అని భ్రమపడటం) అనే ప్రసిద్ధ ఉదాహరణను ఉపయోగిస్తాడు. చీకటిలో తాడును చూసి పాము అని భయపడతాం. కానీ దీపం తెచ్చి చూస్తే, అక్కడ పాము లేదని, కేవలం తాడు మాత్రమే ఉందని తెలుస్తుంది. పాము యొక్క సృష్టి, స్థితి, లయం అన్నీ మన భ్రమలోనే జరిగాయి. అలాగే, అజ్ఞానం అనే చీకటిలో, బ్రహ్మము అనే తాడుపై, ఈ జగత్తు అనే పాము కనిపిస్తోంది. జ్ఞానం అనే దీపం వెలగగానే, ఈ జగత్తు లేదని, ఉన్నది కేవలం బ్రహ్మమే అని అనుభవపూర్వకంగా తెలుస్తుంది.
2. అజాత వాదం (సృష్టి రాహిత్య సిద్ధాంతం)
ఇది నిర్వాణ ప్రకరణంలోని అత్యంత కీలకమైన మరియు గహనమైన సిద్ధాంతం. 'అజాత' అంటే 'పుట్టనిది'. 'వాదం' అంటే 'సిద్ధాంతం'. వశిష్ఠుని ప్రకారం, ఈ జగత్తు ఎప్పుడూ సృష్టించబడలేదు (Nothing was ever created).
ఇది అర్థం చేసుకోవడం కష్టం, కానీ ఆయన తర్కం ఇది:
- ఒక వస్తువు పుట్టాలంటే, దానికి ముందు అది 'లేని' స్థితిలో ఉండాలి.
- కానీ "బ్రహ్మము" సర్వవ్యాపకం మరియు ఏకైక సత్యం. బ్రహ్మం తప్ప మరేదీ లేదు.
- అటువంటప్పుడు, ఈ జగత్తు పుట్టడానికి 'లేని' ప్రదేశం ఎక్కడ ఉంది? బ్రహ్మం నుండే పుట్టిందా? బ్రహ్మం పరిపూర్ణమైనది, దానిలో మార్పు ఉండదు. అది మారితే పరిపూర్ణం కాదు.
- కాబట్టి, ఈ జగత్తు వాస్తవంగా పుట్టలేదు. ఇది కేవలం బ్రహ్మము నందు ఒక 'ప్రదర్శన' (Appearance) మాత్రమే.
వశిష్ఠుడు దీనిని "స్వప్న దృష్టాంతం" (కల యొక్క ఉదాహరణ)తో వివరిస్తాడు. కలలో మనం ఒక పెద్ద ప్రపంచాన్ని, మనుషులను, సంఘటనలను చూస్తాం. కానీ మెలకువ రాగానే, ఆ ప్రపంచం మొత్తం మన మనస్సులోనే కల్పించబడిందని, వాస్తవంగా ఏదీ జరగలేదని తెలుసుకుంటాం. అదేవిధంగా, ఈ 'జాగ్రత్' (waking) ప్రపంచం కూడా ఆ పరబ్రహ్మము నందు సంభవించిన ఒక దీర్ఘ స్వప్నం లాంటిది.
3. మనోనాశం మరియు వాసనాక్షయం (మనస్సు యొక్క లయం)
ఈ జగత్తు వాస్తవంగా లేకపోతే, మనకు ఎందుకు ఇంత బలంగా కనిపిస్తోంది? దీనికి కారణం 'మనస్సు' (Mind) లేదా 'సంకల్పం' (Thought).
వశిష్ఠుడు, "మన ఏవ మనుష్యాణాం కారణం బంధ మోక్షయోః" (బంధానికి, మోక్షానికి మనిషి మనస్సే కారణం) అనే ఉపనిషత్ వాక్యాన్ని బలపరుస్తాడు. మనస్సే ఈ జగత్తును సృష్టిస్తుంది. మనస్సు యొక్క సంకల్పమే ఈ ప్రపంచంగా రూపుదిద్దుకుంది. "నేను", "నాది", "ఇది వేరు", "అది వేరు" అనే భేద భావనలన్నీ మనస్సు సృష్టించినవే.
ఈ మనస్సు ఎక్కడ నుండి వచ్చింది? అది కేవలం "వాసనల" (Vasanas) సమూహం. వాసనలు అంటే పూర్వ జన్మల నుండి, ఈ జన్మలో చేసిన కర్మల నుండి పుట్టిన సూక్ష్మమైన కోరికలు, నమ్మకాలు, సంస్కారాలు (Subtle impressions and tendencies). ఈ వాసనలే మనస్సుగా రూపుదాల్చి, మనల్ని పదే పదే పుట్టిస్తూ, ఈ సంసార చక్రంలో బంధిస్తున్నాయి.
కాబట్టి, నిర్వాణం లేదా మోక్షం అంటే ఏమిటి?
తత్వ జ్ఞానం (ఆత్మ జ్ఞానం), మనోనాశం (మనస్సును లయం చేయడం), వాసనాక్షయం (వాసనలను నశింపజేయడం) - ఈ మూడింటినీ ఏకకాలంలో సాధించడమే మోక్షం.
వీటిలో ఏ ఒక్కటి మిగిలినా మోక్షం సిద్ధించదు. ఆత్మ విచారణ ("నేను ఎవరిని?") ద్వారా తత్వ జ్ఞానం లభిస్తుంది. ధ్యానం, ప్రాణాయామం ద్వారా మనస్సు లయమవుతుంది. వైరాగ్యం, అభ్యాసం ద్వారా వాసనలు క్షీణిస్తాయి.
నిర్వాణ ప్రకరణంలోని ముఖ్యమైన కథలు
వశిష్ఠుడు ఈ గహనమైన తత్వాన్ని కేవలం సిద్ధాంతపరంగా కాకుండా, అద్భుతమైన కథల (ఆఖ్యాయికలు) ద్వారా శ్రీరాముని మనస్సుకు హత్తుకునేలా వివరిస్తాడు. నిర్వాణ ప్రకరణంలో అనేక కథలు ఉన్నా, రెండు అత్యంత ముఖ్యమైనవి.
1. చూడాల మరియు శిఖిధ్వజుని కథ
ఇది నిర్వాణ ప్రకరణంలోని ఒక అద్భుతమైన కథ. శిఖిధ్వజుడు అనే రాజు, చూడాల అనే రాణి ఉంటారు. ఇద్దరూ ధర్మపరులే, కానీ చూడాల ముందుగా ఆత్మ విచారణ చేసి జ్ఞానాన్ని (ఆత్మ సాక్షాత్కారం) పొందుతుంది. ఆమె రాజ్యంలో ఉంటూ, అన్ని బాధ్యతలు నిర్వహిస్తూనే 'జీవన్ముక్తురాలి'గా ఉంటుంది.
కానీ ఆమె భర్త శిఖిధ్వజుడు, "రాజ్యం, సంసారం వదిలి అడవులకు వెళ్లి తపస్సు చేస్తేనే మోక్షం వస్తుంది" అని బలంగా నమ్ముతాడు. అతను రాజ్యాన్ని, భార్యను వదిలి అరణ్యానికి వెళ్లి ఘోర తపస్సు ప్రారంభిస్తాడు. కానీ బాహ్య త్యాగం చేసినా, అతని మనస్సులోని అహంకారం, వాసనలు నశించవు.
చూడాల తన భర్తను ఉద్ధరించాలని సంకల్పిస్తుంది. ఆమె తన యోగ సిద్ధి ద్వారా ఒక బ్రాహ్మణ కుమారుడి ("కుంభుడు") రూపాన్ని ధరించి, శిఖిధ్వజుడు తపస్సు చేస్తున్న ఆశ్రమానికి వెళుతుంది. శిఖిధ్వజుడు ఈ యువ బ్రహ్మచారి తేజస్సుకు ఆకర్షితుడై, అతనికి శిష్యుడిగా మారతాడు.
"కుంభుడు" (చూడాల) రూపంలో, ఆమె శిఖిధ్వజునికి అసలైన త్యాగం అంటే ఏమిటో బోధిస్తుంది.
"రాజా! నీవు రాజ్యాన్ని, వస్తువులను త్యజించావు. కానీ 'నేను త్యజించాను', 'నేను తపస్విని' అనే అహంకారాన్ని త్యజించలేదు. అసలైన త్యాగం బాహ్యమైనది (వస్తువులను వదలడం) కాదు, అది ఆంతరికమైనది (మనస్సులోని అహంకారాన్ని, వాసనలను వదలడం)."
అని బోధించి, అనేక పరీక్షల ద్వారా అతని అహంకారాన్ని నశింపజేసి, అతనికి కూడా ఆత్మజ్ఞానాన్ని ప్రసాదిస్తుంది. ఈ కథ ద్వారా వశిష్ఠుడు "మోక్షం అనేది ఒక ప్రదేశంలోనో, ఒక వస్త్రధారణలోనో లేదు; అది కేవలం మానసిక స్థితి" అని నిరూపిస్తాడు.
2. భుశుండుని కథ (కాకి కథ)
శ్రీరాముడు, "గురుదేవా! ఇంతటి జ్ఞానాన్ని పొంది, చిరంజీవిగా ఉన్నవారు ఎవరైనా ఉన్నారా?" అని అడుగుతాడు. అప్పుడు వశిష్ఠుడు మేరు పర్వతంపై నివసించే 'భుశండుడు' అనే ఒక యోగి అయిన కాకి కథను చెబుతాడు.
భుశండుడు అనేక కల్పాలు, యుగాలు చూసినవాడు. అతను వశిష్ఠునితో ఇలా అంటాడు:
"నేను ఎనిమిది సార్లు ద్వాపర యుగంలో వేదవ్యాసుడు వేదాలను విభజించడం చూశాను. అనేక సార్లు ఇంద్రులు, మనువులు మారడం చూశాను. ఎన్నో ప్రళయాలు వచ్చి, ఈ లోకాలన్నీ నా కళ్ల ముందే మునిగిపోయి, మళ్లీ కొత్త సృష్టి ప్రారంభం కావడం చూశాను. పదిసార్లు శ్రీరాముడు (వేరే కల్పాలలో) రావణుడిని సంహరించడం చూశాను."
ఈ కథ యొక్క ఆంతర్యం ఏమిటి? కాలం (Time) అనేది కూడా సాపేక్షమైనది, అది కూడా మానసిక కల్పనే అని నిరూపించడం. అనంతమైన బ్రహ్మ చైతన్యంలో, ఈ సృష్టులు, ప్రళయాలు అనేవి సముద్రంలో అలల వలె వస్తూ పోతూ ఉంటాయి. వీటిని చూసి భ్రమ చెందకూడదు.
భుశండుడు తన దీర్ఘాయువుకు రహస్యం చెబుతాడు: "నేను ప్రాణాయామం ద్వారా ప్రాణ శక్తిని నిగ్రహించాను. కానీ అంతకంటే ముఖ్యంగా, నేను ఎటువంటి వాసనలకు, రాగద్వేషాలకు అతీతంగా, కేవలం నా ఆత్మ స్వరూపంలో (సాక్షిగా) నిలబడి ఉన్నాను. అందుకే నాకు జనన మరణాలు లేవు."
నిర్వాణ స్థితి: జీవన్ముక్తి మరియు విదేహముక్తి
నిర్వాణ ప్రకరణం మోక్షం యొక్క రెండు స్థితులను స్పష్టంగా వివరిస్తుంది.
1. జీవన్ముక్తుడు (జీవించి ఉండగానే ముక్తుడు)
ఇది యోగ వాశిష్టం యొక్క గొప్ప సందేశం. మోక్షం కోసం మరణించాల్సిన అవసరం లేదు. ఈ శరీరంలో ఉండగానే, ఈ ప్రపంచంలో జీవిస్తూనే పూర్తి స్వేచ్ఛను, ఆనందాన్ని అనుభవించవచ్చు.
జీవన్ముక్తుని లక్షణాలు:
- స్థితప్రజ్ఞత: అతను సుఖానికి పొంగిపోడు, దుఃఖానికి కుంగిపోడు. లాభనష్టాలు, జయాపజయాలు అతనిని చలింపజేయవు.
- అకర్తృత్వ భావన: అతను లోక కళ్యాణం కోసం కర్మలు చేస్తాడు, కానీ "నేను చేస్తున్నాను" (కర్తృత్వం) అనే భావన ఉండదు. ఫలంపై ఆసక్తి (భోక్తృత్వం) ఉండదు.
- వాసనా రాహిత్యం: అతని మనస్సులో కొత్త వాసనలు పుట్టవు. పాత వాసనలు జ్ఞానాగ్నిలో దగ్ధమైపోతాయి.
- సమదృష్టి: అతను శత్రువు, మిత్రుడు, బంగారం, మట్టి... అన్నింటినీ ఒకే బ్రహ్మ స్వరూపంగా చూస్తాడు.
- సహజ స్థితి: అతని ఆనందం బాహ్య వస్తువులపై ఆధారపడి ఉండదు. అది అతని సహజ స్వరూపమైన ఆత్మ నుండి వెలువడుతుంది.
జీవన్ముక్తుడు ఈ ప్రపంచంలో ఎలా ఉంటాడంటే, "లోపల అంతా త్యజించి, బయటకు అన్నీ చేస్తూ" ఉంటాడు. చూడాల రాణి దీనికి ఉత్తమ ఉదాహరణ. శ్రీరాముడిని కూడా వశిష్ఠుడు జీవన్ముక్తుడిగా మారి, రాజ్యాన్ని పాలించమని ఆదేశిస్తాడు.
2. విదేహముక్తుడు (శరీర పతనం తర్వాత ముక్తి)
జీవన్ముక్తుడు తన 'ప్రారబ్ధ కర్మ' (ఈ శరీరం దాల్చడానికి కారణమైన కర్మ) ఉన్నంతకాలం ఈ లోకంలో ఉంటాడు. ఆ ప్రారబ్ధం తీరిపోయి, శరీరం పతనమైనప్పుడు అతను 'విదేహ ముక్తి'ని పొందుతాడు.
దీనిని వశిష్ఠుడు "ఘటాకాశం - మహాకాశం" ఉదాహరణతో వివరిస్తాడు. ఒక కుండ (ఘటం) లోపల ఉన్న ఆకాశాన్ని (గాలిని) 'ఘటాకాశం' అంటాం. కుండ బయట ఉన్న అనంతమైన ఆకాశాన్ని 'మహాకాశం' అంటాం. వాస్తవానికి రెండూ ఒకటే ఆకాశం, కానీ కుండ అనే ఉపాధి వల్ల 'లోపలి ఆకాశం', 'బయటి ఆకాశం' అనే భేదం కనిపిస్తుంది.
అలాగే, జీవుడు (జీవాత్మ) ఘటాకాశం లాంటివాడు. పరమాత్మ మహాకాశం లాంటిది. శరీరం, మనస్సు అనేవి కుండ లాంటివి. జీవన్ముక్తుడు కుండలో ఉంటూనే "నేను ఈ కుండను కాను, నేను మహాకాశాన్నే" అని తెలుసుకున్నవాడు.
ఆ జీవన్ముక్తుని శరీరం (కుండ) పగిలిపోయినప్పుడు, ఆ ఘటాకాశం మహాకాశంలో కలిసిపోయినట్లే, ఆ జీవాత్మ పరమాత్మలో నిత్యంగా, అద్వైతంగా కలిసిపోతుంది. దీనినే విదేహ ముక్తి అంటారు. ఇది తుది, సంపూర్ణ, శాశ్వత నిర్వాణ స్థితి.
ముగింపు: నిర్వాణ సందేశం
యోగ వాశిష్టం యొక్క నిర్వాణ ప్రకరణం, మానవ చైతన్యం చేరుకోగల అత్యున్నత శిఖరాన్ని మనకు చూపిస్తుంది. ఇది భయపెట్టే సిద్ధాంతం కాదు, ఇది అంతులేని భయాన్ని పోగొట్టే అభయ హస్తం.
వశిష్ఠుడు శ్రీరాముడికి చివరగా చెప్పే మాట ఇదే:
"రామా! నీవు దుఃఖితుడవు కావు, నీవు బంధింపబడలేదు. నీవు ఈ శరీరం, మనస్సు కానే కావు. నీవు అనంతుడవు, సచ్చిదానంద స్వరూపుడవు, ఆ పరబ్రహ్మమే నీవు (తత్ త్వమ్ అసి). ఈ ప్రపంచం నీ సంకల్పం చేత కల్పించబడింది. నీవు ఈ భ్రమ నుండి మేల్కొను. నీ స్వరూపాన్ని నీవు తెలుసుకో. జీవన్ముక్తుడవై, నీ కర్తవ్యాన్ని నిర్వర్తించు. నీకు శాశ్వతమైన శాంతి, ఆనందం లభిస్తుంది."
ఈ ఉపదేశం పొందిన శ్రీరాముడు సంపూర్ణ జ్ఞానిగా, స్థితప్రజ్ఞుడిగా మారి, తన ధర్మాన్ని (రాజ్య పాలన, రావణ సంహారం) నిష్కామంగా, అద్వితీయ ప్రజ్ఞతో నెరవేర్చాడు. నిర్వాణ ప్రకరణం కేవలం మోక్షాన్ని కోరుకునే వారికే కాదు, ఈ ప్రపంచంలో ఉంటూ, తమ విధులను నిర్వర్తిస్తూ, మానసిక ప్రశాంతతను, ఆనందాన్ని పొందాలనుకునే ప్రతి ఒక్కరికీ ఒక గొప్ప మార్గదర్శి. ఇది వేదాంతసారం యొక్క అంతిమ ప్రకటన.
ఆధునిక జీవితానికి ఈ జ్ఞానం ఎలా వర్తిస్తుంది?
యోగ వాశిష్టంలోని ఈ నిర్వాణ ప్రకరణం వేల సంవత్సరాల క్రితం చెప్పబడినా, ఇది నేటి ఆధునిక మానవుని ఒత్తిడికి, ఆందోళనకు ఒక సంపూర్ణమైన పరిష్కారాన్ని అందిస్తుంది. వరంగల్‌లో ట్రాఫిక్ జామ్‌లో చిక్కుకున్నా, ఆఫీసులో బాస్ తిట్టినా, లేదా ఆర్థిక ఇబ్బందులు వచ్చినా... మనం ఎందుకు అంతగా అశాంతికి గురవుతాము? ఎందుకంటే, "నేను ఈ శరీరాన్ని, నేను ఈ ఉద్యోగాన్ని, నేను ఈ కష్టాన్ని" అని మనం ఆ సంఘటనలతో పూర్తిగా మమేకమైపోతాము. యోగ వాశిష్టం మనకు నేర్పేది ఏమిటంటే, "నువ్వు ఈ సంఘటనలన్నింటినీ గమనిస్తున్న సాక్షివి. నీ నిజ స్వరూపం వేరు." ఈ అవగాహన మనకు వచ్చినప్పుడు, మనం సమస్యలను ఎదుర్కొంటాము కానీ, ఆ సమస్యలు మనల్ని నాశనం చేయలేవు. ఇదే నిజమైన మానసిక ప్రశాంతత.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
నిర్వాణం అంటే బౌద్ధ మతంలోని 'శూన్యం' (Nothingness) లాంటిదా?
కాదు. బౌద్ధమతంలోని 'శూన్యం' అనే భావనకు, అద్వైత వేదాంతంలోని 'నిర్వాణం' లేదా 'బ్రహ్మన్'కు తాత్వికంగా చాలా తేడాలు ఉన్నాయి. వేదాంతం ప్రకారం, నిర్వాణం అనేది 'ఏమీ లేకపోవడం' కాదు, అది 'అన్నీ తానై ఉండటం' (సచ్చిదానందం - Being, Consciousness, Bliss). ఇది పరిపూర్ణమైన, ఆనందకరమైన స్థితి.
జీవన్ముక్తునికి, సాధారణ వ్యక్తికి తేడా ఎలా తెలుస్తుంది?
బయటకు చూడటానికి తేడా ఏమీ కనిపించకపోవచ్చు. ఇద్దరూ పనులు చేస్తారు. కానీ, వారి ప్రతిస్పందనలో తేడా ఉంటుంది. సాధారణ వ్యక్తి ప్రతి చిన్న విషయానికి కోపగించుకుంటాడు, ఆందోళన చెందుతాడు. జీవన్ముక్తుడు అచంచలమైన శాంతితో, సమతుల్యతతో ఉంటాడు.
ఈ స్థితిని గృహస్థులు, సంసారంలో ఉన్నవారు కూడా పొందవచ్చా?
ఖచ్చితంగా పొందవచ్చు. యోగ వాశిష్టం చెప్పబడింది ఒక యువరాజుకు (శ్రీరాముడు), చెప్పింది ఒక గృహస్థుడైన ఋషి (వశిష్ఠుడు). ఇది జీవితం నుండి పారిపోమని చెప్పదు, జీవితంలో ఉంటూనే, వివేకంతో, నిర్లిప్తంగా ఎలా జీవించాలో నేర్పుతుంది.
యోగ వాశిష్టం యొక్క ఆరు ప్రకరణాల ప్రయాణం శ్రీరాముని గందరగోళంతో మొదలై, ఈ నిర్వాణ ప్రకరణంలో సంపూర్ణమైన స్పష్టతతో, శాంతితో ముగుస్తుంది. మోక్షం అనేది మరణం తర్వాత ఎక్కడో దూరంగా లభించేది కాదు, అది మన నిజ స్వరూపం. అది మనం ఈ క్షణంలో, ఇక్కడే అనుభూతి చెందాల్సిన సహజ స్థితి. మనసులోని అజ్ఞానం, కోరికలు అనే పొరలను తొలగించుకోవడమే మనం చేయాల్సిన సాధన.
ఈ గహనమైన తాత్విక అంశంపై మీ అభిప్రాయాలు ఏమిటి? మోక్షం, జీవన్ముక్తి గురించి మీకున్న సందేహాలను క్రింద కామెంట్లలో పంచుకోండి. ఈ విలువైన సమాచారాన్ని మీ స్నేహితులతో షేర్ చేయండి!
మరిన్ని ఆర్టికల్స్ కోసం telugu13.com ను అనుసరించండి.
