మీ రక్తం ఎవరికివ్వచ్చు? రక్తదాన అనుకూలత పూర్తి గైడ్
"రక్తదానం ప్రాణదానం" - ఇది మనం నిత్యం వినే మాట. అత్యవసర పరిస్థితుల్లో, ప్రమాదాల్లో, లేదా శస్త్రచికిత్సల సమయంలో రక్తం ఒకరి ప్రాణాన్ని నిలబెడుతుంది. అయితే, రక్తదానం చేయడం ఎంత ముఖ్యమో, సరైన రక్తాన్ని ఎక్కించడం అంతకంటే ముఖ్యం. ఏ బ్లడ్ గ్రూప్ రక్తాన్ని పడితే ఆ బ్లడ్ గ్రూప్ వారికి ఎక్కించడం కుదరదు. అలా చేస్తే, అది ప్రాణాలను కాపాడటానికి బదులుగా, ప్రాణాలకే ముప్పు తెస్తుంది. అందుకే, రక్త అనుకూలత (Blood Compatibility) గురించి మనందరికీ ప్రాథమిక అవగాహన ఉండటం చాలా అవసరం.
అనుకూలత ఎందుకు ముఖ్యం? యాంటిజెన్లు మరియు యాంటీబాడీలు
మన రక్తం ఎర్రగా, ఒకేలా కనిపించినా, దానిలో చాలా తేడాలు ఉంటాయి. ఈ తేడాకు కారణం మన ఎర్ర రక్త కణాల (RBCs) ఉపరితలంపై ఉండే 'యాంటిజెన్లు' (Antigens) అనే ప్రత్యేకమైన ప్రోటీన్లు. ఈ యాంటిజెన్లను మన శరీరపు 'గుర్తింపు కార్డు' (ID Card)గా భావించవచ్చు.
మన రోగనిరోధక వ్యవస్థ తన సొంత యాంటిజెన్లను గుర్తిస్తుంది. ఒకవేళ, మన బ్లడ్ గ్రూపుకు సరిపోని "వేరే" యాంటిజెన్ (తప్పుడు రక్త మార్పిడి) మన శరీరంలోకి ప్రవేశిస్తే, మన రక్తంలోని 'యాంటీబాడీలు' (Antibodies) అనే రక్షణ సైనికులు దానిని ఒక శత్రువుగా భావించి, ఆ కొత్త రక్తంపై దాడి చేస్తాయి. ఈ దాడి చాలా ప్రమాదకరమైనది, దీనివల్ల రక్తం గడ్డకట్టి, కిడ్నీలు దెబ్బతినడం, చివరికి మరణం కూడా సంభవించవచ్చు. అందుకే, రక్త మార్పిడి చేసే ముందు బ్లడ్ గ్రూప్‌ను ఖచ్చితంగా సరిపోల్చి చూస్తారు.
ABO సిస్టమ్: ఎవరు ఎవరికి ఇవ్వవచ్చు?
మన బ్లడ్ గ్రూపులను ప్రధానంగా A, B అనే యాంటిజెన్ల ఆధారంగా నాలుగు రకాలుగా విభజిస్తారు.
O గ్రూప్: వీరి ఎర్ర రక్త కణాలపై A లేదా B యాంటిజెన్లు ఏవీ ఉండవు. కానీ, వీరి ప్లాస్మాలో Anti-A మరియు Anti-B యాంటీబాడీలు రెండూ ఉంటాయి. A గ్రూప్: వీరి కణాలపై A యాంటిజెన్ ఉంటుంది, ప్లాస్మాలో Anti-B యాంటీబాడీలు ఉంటాయి. B గ్రూప్: వీరి కణాలపై B యాంటిజెన్ ఉంటుంది, ప్లాస్మాలో Anti-A యాంటీబాడీలు ఉంటాయి. AB గ్రూప్: వీరి కణాలపై A మరియు B యాంటిజెన్లు రెండూ ఉంటాయి. వీరి ప్లాస్మాలో ఎలాంటి యాంటీబాడీలు (Anti-A లేదా Anti-B) ఉండవు.
ఈ నియమాల ఆధారంగా, ఎవరు ఎవరికి రక్తం ఇవ్వవచ్చో చూద్దాం. 'O' గ్రూప్ వారి కణాలపై ఏ యాంటిజెన్లూ లేవు కాబట్టి, వారి రక్తం ఏ శరీరంలోకి వెళ్లినా రోగనిరోధక వ్యవస్థ దానిని 'శత్రువు'గా గుర్తించదు. అందుకే, O గ్రూప్ వారు A, B, AB, మరియు O గ్రూపులు... ఇలా అందరికీ రక్తం ఇవ్వవచ్చు. 'A' గ్రూప్ వారు A మరియు AB గ్రూపులకు మాత్రమే ఇవ్వగలరు. 'B' గ్రూప్ వారు B మరియు AB గ్రూపులకు ఇవ్వగలరు. 'AB' గ్రూప్ వారి కణాలపై A, B యాంటిజెన్లు రెండూ ఉంటాయి కాబట్టి, వారు కేవలం AB గ్రూప్ వారికి మాత్రమే రక్తం ఇవ్వగలరు.
Rh ఫ్యాక్టర్: ఆ 'పాజిటివ్' (+) మరియు 'నెగటివ్' (-) అంటే ఏమిటి?
ABO గ్రూపులతో పాటు, మన రక్తంలో 'Rh ఫ్యాక్టర్' అనే మరొక ముఖ్యమైన యాంటిజెన్ కూడా ఉంటుంది. ఇది ఉంటే, వారి బ్లడ్ గ్రూప్‌ను 'పాజిటివ్' (+) అని, అది లేకపోతే 'నెగటివ్' (-) అని అంటారు. ఈ Rh ఫ్యాక్టర్ కూడా రక్త మార్పిడిలో చాలా ముఖ్యం. Rh-పాజిటివ్ (+) రక్తం ఉన్నవారు, పాజిటివ్ లేదా నెగటివ్ నుండి రక్తాన్ని స్వీకరించవచ్చు. కానీ, Rh-నెగటివ్ (-) రక్తం ఉన్నవారు, కేవలం Rh-నెగటివ్ రక్తాన్ని మాత్రమే స్వీకరించగలరు. పొరపాటున వారికి పాజిటివ్ రక్తం ఎక్కిస్తే, వారి శరీరం వెంటనే Rh యాంటిజెన్లకు వ్యతిరేకంగా యాంటీబాడీలను తయారుచేసి, తీవ్రంగా ప్రతిస్పందిస్తుంది.
ప్రత్యేక పాత్రలు: O నెగటివ్ మరియు AB పాజిటివ్
O- నెగటివ్ (O-Negative): "విశ్వ దాత" (Universal Donor)
ఈ రెండు వర్గీకరణలను (ABO మరియు Rh) కలిపి చూసినప్పుడు, O- నెగటివ్ (O-Negative) బ్లడ్ గ్రూప్ అత్యంత ప్రత్యేకమైనదిగా నిలుస్తుంది. ఎందుకు? 'O' గ్రూప్ కాబట్టి, వీరి ఎర్ర రక్త కణాలపై A లేదా B యాంటిజెన్లు ఉండవు. 'నెగటివ్' గ్రూప్ కాబట్టి, వీరి కణాలపై Rh యాంటిజెన్ కూడా ఉండదు. అంటే, O- నెగటివ్ రక్త కణం ఒక 'ఖాళీ పేపర్' లాంటిది, దానిపై ఎలాంటి 'గుర్తింపు కార్డు' (యాంటిజెన్) ఉండదు. దీనిని ఏ శరీరంలోకి ఎక్కించినా, అక్కడి రోగనిరోధక వ్యవస్థ దీనిని 'శత్రువు'గా గుర్తించడానికి ఎలాంటి యాంటిజెన్ ఉండదు. అందుకే, అత్యవసర పరిస్థితుల్లో, గాయపడిన వ్యక్తి బ్లడ్ గ్రూప్ తెలుసుకునే సమయం లేనప్పుడు, ప్రాణాలను కాపాడటానికి వైద్యులు O- నెగటివ్ రక్తాన్నే ఎక్కిస్తారు. అందుకే O- నెగటివ్‌ను "యూనివర్సల్ డోనార్" (Universal Donor) అని పిలుస్తారు. వరంగల్ వంటి నగరాల్లోని బ్లడ్ బ్యాంకులలో ఈ గ్రూప్ రక్తం నిల్వలు ఎప్పుడూ అత్యవసరం.
AB- పాజిటివ్ (AB+): "విశ్వ గ్రహీత" (Universal Recipient)
దీనికి పూర్తి విరుద్ధంగా, AB- పాజిటివ్ (AB-Positive) బ్లడ్ గ్రూప్ ఉన్నవారిని "విశ్వ గ్రహీతలు" అంటారు. ఎందుకు? 'AB' గ్రూప్ కాబట్టి, వీరి ఎర్ర రక్త కణాలపై A మరియు B యాంటిజెన్లు రెండూ ఉంటాయి. 'పాజిటివ్' గ్రూప్ కాబట్టి, వీరి కణాలపై Rh యాంటిజెన్ కూడా ఉంటుంది. అంటే, వీరి శరీరానికి A, B, మరియు Rh యాంటిజెన్లు అన్నీ 'సొంత' కణాలుగానే పరిచయం. అందువల్ల, వీరి రక్తంలో (ప్లాస్మాలో) Anti-A, Anti-B, లేదా Anti-Rh యాంటీబాడీలు (రక్షణ సైనికులు) ఏవీ ఉండవు. ఏ రకమైన రక్తాన్ని ఎక్కించినా, దానిపై దాడి చేయడానికి వీరి శరీరంలో యాంటీబాడీలు సిద్ధంగా ఉండవు. అందుకే, వీరు అత్యవసర పరిస్థితుల్లో ఏ బ్లడ్ గ్రూప్ (A, B, O, AB, పాజిటివ్, నెగటివ్) నుండి అయినా రక్తాన్ని స్వీకరించగలరు.
తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు (FAQs)
O- నెగటివ్ వారు అందరికీ ఇవ్వవచ్చు కదా, మరి వారు ఎవరి నుండి రక్తం తీసుకోవచ్చు?
O- నెగటివ్ వారు అందరికీ ఇవ్వగలరు కానీ, వారు కేవలం O- నెగటివ్ వారి నుండి మాత్రమే రక్తాన్ని స్వీకరించగలరు. ఎందుకంటే, వారి రక్తంలో Anti-A, Anti-B, మరియు Anti-Rh యాంటీబాడీలు (అత్యవసర పరిస్థితుల్లో) ఉండే అవకాశం ఉంది.
నా బ్లడ్ గ్రూప్ నాకు తెలియకపోతే ఎలా?
మీరు రక్తదానం చేసినప్పుడు, లేదా ఏదైనా సాధారణ రక్త పరీక్ష చేయించుకున్నప్పుడు, మీ బ్లడ్ గ్రూప్‌ను ఉచితంగా లేదా చాలా తక్కువ ఖర్చుతో తెలుసుకోవచ్చు. ప్రతి ఒక్కరూ తమ బ్లడ్ గ్రూప్‌ను తెలుసుకోవడం చాలా అవసరం.
తల్లిదండ్రుల బ్లడ్ గ్రూప్‌ను బట్టి పిల్లల బ్లడ్ గ్రూప్ ఉంటుందా?
అవును. బ్లడ్ గ్రూప్ అనేది పూర్తిగా తల్లిదండ్రుల నుండి జన్యుపరంగా వారసత్వంగా వస్తుంది.
మీ బ్లడ్ గ్రూప్ తెలుసుకోవడం అనేది మీ ఆరోగ్యానికి సంబంధించిన ఒక ప్రాథమిక సమాచారం మాత్రమే కాదు, అది ఒక సామాజిక బాధ్యత కూడా. మీ బ్లడ్ గ్రూప్ O- నెగటివ్ అయితే, మీరు ఒక ప్రత్యేకమైన 'విశ్వ దాత' అని, అత్యవసర సమయాల్లో ఎంతో మంది ప్రాణాలను కాపాడగలరని గుర్తుంచుకోండి. రక్తదానం చేయండి, ప్రాణదాతలు కండి.
మీ బ్లడ్ గ్రూప్ ఏమిటి? మీరు ఎప్పుడైనా రక్తదానం చేశారా? మీ అనుభవాలను క్రింద కామెంట్లలో పంచుకోండి. ఈ విలువైన సమాచారాన్ని మీ స్నేహితులతో షేర్ చేయండి!
మరిన్ని ఆర్టికల్స్ కోసం telugu13.com ను అనుసరించండి.
