దశాబ్దాల పోరాటం... ఎందరో అమరుల త్యాగం... మరెందరో విద్యార్థుల భవిష్యత్తు పణంగా పెట్టి సాధించుకున్న కల 'తెలంగాణ'. భారతదేశ చరిత్రలోనే ఒక ప్రత్యేక రాష్ట్రం కోసం ఇంత సుదీర్ఘంగా, ఇంత ఉధృతంగా సాగిన ఉద్యమం మరొకటి లేదు. నీళ్లు, నిధులు, నియామకాలు అనే నినాదంతో మొదలైన ఈ ప్రస్థానం, 2014 జూన్ 2న స్వరాష్ట్రంగా అవతరించడంతో ఒక చారిత్రక ఘట్టాన్ని ఆవిష్కరించింది.
అసలు ఈ పోరాటం ఎప్పుడు మొదలైంది? 1956లో విలీనం నుండి 2014లో విభజన వరకు జరిగిన కీలక పరిణామాలు ఏమిటి? తెలంగాణ ప్రజల ఆత్మగౌరవ పోరాట ప్రస్థానాన్ని ఈ కథనంలో వివరంగా తెలుసుకుందాం.
తెలంగాణ ఉద్యమ ప్రస్థానం - చారిత్రక విశ్లేషణ
తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు అనేది కేవలం భౌగోళిక విభజన మాత్రమే కాదు, అది నాలుగు కోట్ల ప్రజల ఆత్మగౌరవానికి సంబంధించిన అంశం. ఈ పోరాటాన్ని మనం ప్రధానంగా మూడు దశలుగా విభజించుకోవచ్చు: విలీనం, అసంతృప్తి మరియు మలిదశ ఉద్యమం.
1. హైదరాబాద్ రాష్ట్రం మరియు విలీనం (1948 - 1956)
భారతదేశానికి స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తర్వాత కూడా నిజాం పాలనలో ఉన్న హైదరాబాద్ సంస్థానం, 'ఆపరేషన్ పోలో' ద్వారా 1948 సెప్టెంబర్ 17న భారత యూనియన్ లో కలిసింది. ఆ తర్వాత బూర్గుల రామకృష్ణారావు ముఖ్యమంత్రిగా హైదరాబాద్ రాష్ట్రం కొనసాగింది.
అయితే, భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటులో భాగంగా, అప్పటికే మద్రాసు నుండి విడిపోయిన ఆంధ్ర రాష్ట్రాన్ని, హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలోని తెలంగాణ ప్రాంతంతో కలపాలని ప్రతిపాదనలు వచ్చాయి. దీనిని తెలంగాణ ప్రజలు తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. తమ వనరులు, ఉద్యోగాలు కోల్పోతామని ఆందోళన చెందారు. వీరి భయాలను పోగొట్టడానికి 1956లో "పెద్దమనుషుల ఒప్పందం" (Gentleman's Agreement) జరిగింది. దీని ఆధారంగా 1956 నవంబర్ 1న ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పడింది.
2. ఒప్పందాల ఉల్లంఘన - 1969 తొలిదశ ఉద్యమం
ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పడిన కొన్నాళ్లకే పెద్దమనుషుల ఒప్పందం ఉల్లంఘించబడుతోందని తెలంగాణ ప్రజల్లో అసంతృప్తి మొదలైంది. తెలంగాణ మిగులు నిధులను ఆంధ్రా ప్రాంతానికి మళ్లించడం, ముల్కీ నిబంధనలకు విరుద్ధంగా స్థానికేతరులకు ఉద్యోగాలు ఇవ్వడం వంటివి ఆజ్యం పోశాయి.
1969లో ఉవ్వెత్తున లేచిన ఉద్యమం: ఖమ్మంలో ప్రారంభమైన నిరసనలు, హైదరాబాద్కు పాకాయి. మర్రి చెన్నారెడ్డి నాయకత్వంలో తెలంగాణ ప్రజా సమితి (TPS) ఏర్పడింది.
ఈ ఉద్యమంలో దాదాపు 370 మందికి పైగా విద్యార్థులు, యువకులు పోలీసు కాల్పుల్లో ప్రాణాలు కోల్పోయారు.
అయితే, రాజకీయ పరిణామాలు మరియు ఇందిరా గాంధీ చొరవతో ఆరు సూత్రాల పథకం ప్రవేశపెట్టడంతో ఉద్యమం తాత్కాలికంగా సద్దుమణిగింది.
3. మలిదశ ఉద్యమం - కేసీఆర్ ప్రవేశం (2001)
సుదీర్ఘ నిశ్శబ్దం తర్వాత, 2001లో కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు (కేసీఆర్) తెలుగుదేశం పార్టీ నుండి బయటకు వచ్చి "తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి" (TRS) ని స్థాపించారు. కేవలం తెలంగాణ సాధనే లక్ష్యంగా ఈ పార్టీ ఏర్పడింది.
2004 ఎన్నికల్లో కాంగ్రెస్ తో పొత్తు పెట్టుకుని, ఉమ్మడి కనీస కార్యక్రమంలో తెలంగాణ అంశాన్ని చేర్పించారు.
కేంద్రంలో UPA ప్రభుత్వం ఏర్పడ్డాక, రాష్ట్రపతి ప్రసంగంలో తెలంగాణ అంశం ప్రస్తావనకు వచ్చింది. కానీ, ఏళ్లు గడుస్తున్నా స్పష్టమైన ప్రకటన రాలేదు.
4. చారిత్రక మలుపు - 2009 నిరాహార దీక్ష
2009లో వై.ఎస్. రాజశేఖర్ రెడ్డి మరణం తర్వాత రాజకీయ అస్థిరత ఏర్పడింది. ఇదే సమయంలో 2009 నవంబర్ 29న కేసీఆర్ "తెలంగాణ వచ్చుడో... కేసీఆర్ సచ్చుడో" అనే నినాదంతో ఆమరణ నిరాహార దీక్షకు దిగారు.
ఈ దీక్షతో తెలంగాణ సమాజం భగ్గుమంది. విద్యార్థులు, ఉద్యోగులు రోడ్లపైకి వచ్చారు.
పరిస్థితి ఉద్రిక్తంగా మారడంతో, 2009 డిసెంబర్ 9న అప్పటి కేంద్ర హోంమంత్రి చిదంబరం "తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు ప్రక్రియ ప్రారంభిస్తున్నాం" అని ప్రకటించారు.
కానీ, సీమాంధ్ర నాయకుల రాజీనామాలతో కేంద్రం వెనక్కి తగ్గింది. దీంతో ఉద్యమం మరింత తీవ్రరూపం దాల్చింది.
5. సకల జనుల సమ్మె మరియు మిలియన్ మార్చ్
కేంద్రం వెనక్కి తగ్గడంతో తెలంగాణలో జేఏసీ (JAC) ఆధ్వర్యంలో ఉద్యమం ప్రజా ఉద్యమంగా మారింది.
మిలియన్ మార్చ్: ఈజిప్టులోని తహ్రీర్ స్క్వేర్ తరహాలో హైదరాబాద్ ట్యాంక్ బండ్ పై లక్షల మందితో మార్చ్ నిర్వహించారు.
సకల జనుల సమ్మె: 2011లో ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు, కార్మికులు, ఆర్టీసీ, సింగరేణి కార్మికులు 42 రోజుల పాటు సమ్మె చేసి పరిపాలనను స్తంభింపజేశారు.
సాగరహారం, సడక్ బంద్ వంటి కార్యక్రమాలు ఢిల్లీ పీఠాన్ని కదిలించాయి.
6. శ్రీకృష్ణ కమిటీ మరియు తుది నిర్ణయం
కేంద్రం ఏర్పాటు చేసిన జస్టిస్ శ్రీకృష్ణ కమిటీ నివేదిక తర్వాత, అనేక చర్చల అనంతరం కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ (CWC) తెలంగాణ ఇవ్వాలని నిర్ణయించింది.
2014 ఫిబ్రవరిలో లోక్సభ మరియు రాజ్యసభల్లో తీవ్ర ఉద్రిక్తతల మధ్య తెలంగాణ బిల్లు ఆమోదం పొందింది.
పార్లమెంట్ తలుపులు మూసి, లైవ్ ప్రసారాలు నిలిపివేసి మరీ ఈ బిల్లును పాస్ చేయాల్సి వచ్చింది.
చివరగా రాష్ట్రపతి ఆమోదంతో, 2014 జూన్ 2 "అపాయింటెడ్ డే"గా నిర్ణయించబడింది.
7. స్వరాష్ట్ర ఆవిర్భావం
అనేక అడ్డంకులు, అవమానాలు, కుట్రలను ఛేదించుకుని 2014 జూన్ 2న తెలంగాణ భారతదేశంలో 29వ రాష్ట్రంగా (ప్రస్తుతం 28వ) అవతరించింది. తొలి ముఖ్యమంత్రిగా కేసీఆర్ ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు. త్రివర్ణ పతాకంతో పాటు తెలంగాణ తల్లి విగ్రహం సగర్వంగా నిలబడింది.
FAQs (తరచుగా అడిగే ప్రశ్నలు)
1. తెలంగాణ రాష్ట్రం అధికారికంగా ఎప్పుడు ఏర్పడింది?
తెలంగాణ రాష్ట్రం 2014 జూన్ 2వ తేదీన అధికారికంగా భారతదేశంలో 29వ రాష్ట్రంగా అవతరించింది.
2. తెలంగాణ తొలి దశ ఉద్యమం ఎప్పుడు జరిగింది?
1969లో తొలి దశ తెలంగాణ ఉద్యమం జరిగింది. ఇందులో ప్రధానంగా ముల్కీ నిబంధనల అమలు, ప్రత్యేక రాష్ట్ర డిమాండ్ తెరపైకి వచ్చాయి.
3. "తెలంగాణ వచ్చుడో... కేసీఆర్ సచ్చుడో" నినాదం ప్రాముఖ్యత ఏమిటి?
2009లో కేసీఆర్ చేపట్టిన ఆమరణ నిరాహార దీక్ష సందర్భంగా ఈ నినాదం ఇచ్చారు. ఇది ఉద్యమాన్ని మలుపు తిప్పి, కేంద్ర ప్రభుత్వం దిగివచ్చేలా చేసింది.
4. జెంటిల్మెన్ ఒప్పందం (Gentleman's Agreement) అంటే ఏమిటి?
1956లో తెలంగాణను ఆంధ్రాలో విలీనం చేసే ముందు, తెలంగాణ ప్రజల ప్రయోజనాలు కాపాడతామని ఇరు ప్రాంతాల నాయకుల మధ్య జరిగిన ఒప్పందమే ఇది. దీని ఉల్లంఘనే ఉద్యమానికి మూల కారణం.
తెలంగాణ ఆవిర్భావం కేవలం ఒక రాజకీయ నిర్ణయం కాదు, అది ప్రజల విజయానికి ప్రతీక. 60 ఏళ్ళ పోరాటంలో నీళ్లు, నిధులు, నియామకాల కోసం జరిగిన యుద్ధం అంతిమంగా స్వరాష్ట్ర సాధనతో ఫలించింది. నేడు తెలంగాణ వ్యవసాయం, ఐటీ, పారిశ్రామిక రంగాల్లో దేశంలోనే అగ్రగామిగా దూసుకుపోతోంది. అమరుల త్యాగాల పునాదుల మీద ఏర్పడిన ఈ రాష్ట్రం, భవిష్యత్తు తరాలకు స్ఫూర్తిదాయకం.
